Volharding-1 is een blog over de CSRD-werkconferentie van 15 september 2025. De eerste werkconferentie post-omnibus. Een zaal vol accountants en adviseurs die nu 6 maanden naar Omnibus (26 februari 2025) zich beraden op de toekomst. Omdat ze het druk hebben of omdat ze zoekende zijn. Een conferentie waar zij die volharden een ontmoeting hadden met zij die het druk hebben met ESG-reporting. Ik schrijf dit vanuit mijn perspectief als ‘volharder’.

Volharding-1

Natuurlijk is de Volharding-1 ook varend erfgoed. Het schip de Volharding-1 is een sleepboot die in 1930 gebouwd is op de werf De Hoop in Hardinxveld. Het werd gebouwd voor Sleepdienst Harmonie VI (P. Van Loon) uit Vreeswijk en is lang eigendom geweest van de V.O.S. Wat de afkorting is voor Vereenigde Onafhankelijke Sleepdienst. Nu ligt het bij Stichting Buitenmuseum in de Leuvehaven in Rotterdam.  Overigens sprak V.O.S. me wel aan, zeker als vertegenwoordiger van de V.O.A., ook wel ‘Vereenigde Onafhankelijke Accountants’. Maar het gaat natuurlijk vooral om het thema: het volharden. Volharden betekent namelijk standvastig blijven en doorzetten bij het behalen van een doel, ook al zijn er tegenslagen en uitdagignen. Het houdt in dat je niet opgeeft, je doel blijft nastreven en je mislukkingen ziet als leermomenten. Het is een kwaliteit die ook wel wordt aangeduid met het Nederlandse woord doorzettingsvermogen of het Engelse persevere…..

Verrassend elan

Dagvoorzitter Nicolette Loonen wist al vanaf de aftrap op stijlvolle wijze het elan in de groep te houden. Ook de sprekers Gerard van Santen (raad van de jaarverslaggeving) en Kris Douma (voorzitter NBA) en het forum van de verschillende CSRD-gebruikers wisten het elan hoog te houden. De zaal was goed gevuld en de mensen gingen d’r echt even goed voor zitten. Als je dacht dat de CSRD-vuurtje gedoofd was dan kwam je ‘bedrogen’ uit, want de zaal met zo’n 250 accountants en adviseurs (op 22.186 NBA-leden) had d’r deze maandag in Nieuwegein wel zin aan!

Van Santen en Douma riepen op tot volharding. Letterlijk zei Douma ‘blijf actief want CSRD komt er aan’. De leidsmannen stonden stil bij de effecten die uitgaan van duurzame beleggingsregels en de duidelijkheid die ‘global standards’ geven aan de wereld van duurzaamheidsverslaggeving. Kris Douma toch al een man die bij UN gewerkt heeft vatte de ontwikkelingen samen in één zin: ‘global standards, comparable data’.

Gebruikers van CSRD zorgen voor elan

Daarna ging Nicolette Loonen van Tosca (zie Tosca – Tribe of sustainability change agents) aan de slag met 4 HUIDIGE gebruikers van CSRD. Je moet dan denken aan duurzame beleggers en verantwoordelijke investeerders: de VBDO (VBDO – Vereniging van Beleggers voor Duurzame Ontwikkeling). Dufas (DUFAS | Samen investeren in morgen) de Nederlandse vereniging vermogenbeheerders. Dan was er ook de CEO van de WBA (world benchmarking alliance, Home | World Benchmarking Alliance) en de vierde spreker was afkomstig van Milieudefensie. Hun positie is duidelijk: EU verzwakt regels die mensen en milieu beschermen — Milieudefensie. En wat voegen deze 4 sprekers toe aan dat verrassende elan? We pakken van alle vier een inspirerende uitspraak d’r uit:

Angelique Laskowitz van VBDO was kritisch op de huidige CSRD-rapportages. Ze riep op tot betere stakeholderanalyses. Noemde als goed voorbeeld Heymans, maar wist elan erin te houden door op te roepen tot Volharding en geduld. Nog 4 a 5 jaar en dan is de CSRD van groot belang in de economie en dus in de verslaggeving. Laskowitz weest accountants op risico van cherry picking. Richt je op een holistische benadering. Mijn gedachten gingen daarbij gelijk uit naar het door mij gebruikte: Home – Economy for the common good

Don Gruyters van Dufas gaf aan dat de accountant voor hen heel belangrijk blijft. Hij wees erop dat ondanks dat CSRD door omnibus is afgeschaald, er nog steeds volop redenen voor verduurzaming zijn EN dat er nog regels zijn die alsnog gelden: ‘besluit niet-financiële informatie’! Deze geldt al vanaf 2017 en is van toepassing op rechtspersonen die meer dan 500 medewerkers hebben. Financiële en niet-financiële informatie zullen uiteindelijk van het zelfde niveau worden en het ESG-verslag zal belangrijker onderwerp in de AvA gaan worden!

Gerbrand Haverkamp van de WBA was een zeer inspirerende spreker. Hij bleef enorm positief over waar de verslaggeving met de CSRD nu staat. Het is heel snel gegaan en met de komst van de CSRD is er veel goeds gebeurd op dit front. De zichtbaarheid van verduurzaming is fors toegenomen. Of dit het klimaat daadwerkelijke geholpen heeft is overigens wel de vraag. Voor omnibus was er ook wel erg veel aandacht voor de verslaggeving, of de verduurzaming daarmee gebaat is blijft de vraag. Gingen we uit van ‘what’s gets measured, gets done’ (transparantie zorgt voor meer verduurzaming…) dan deed Haverkamp ons daaraan twijfelen. Zijn tekst zou ik willen samenvatten in ‘what’s gets measured, gets done if there are consequences’! Haverkamp bevestigde wat de hele zaal wist en dacht: van de overheid moet de planeet (en haar bewoners) het niet hebben! Het bedrijfsleven wat volhard in meer sociaal en meer duurzaam opereren staat tamelijk alleen. Echter daarbij constateerde hij: ‘CEO’s zijn momenteel geen moedige mensen’. Na Polman en Bakker zijn er geen moedige CEO’s meer opgestaan. Dus de doorbrekers van grootbelang. Zij die door de muur van ‘redenen om het niet te doen te doorbreken’….! Haverkamp riep accountants op zich te richten op de transformatieplannen. Accountants werk aan je beoordeling, je analyse van transformatieplannen!

Als laatste kwam Jonas Hulsen van milieudefensie aan het woord. De CSRD maakt het werk van milieudefensie makkelijker. Zie ook de rechtszaken tegen ING en daarvoor tegen Shell. Zeker als het gaat om de rol van de 31 beursfondsen die Milieudefensie heeft aangeschreven en heeft gewaarschuwd voor rechtszaken.  Zeker als het gaat om de rol van een onderneming in het kader van de ketenverantwoordelijkheid (de scope-3-effecten). Accountants zijn van groot belang voor milieudefensie omdat we gezamenlijk moeten strijden tegen Green Washing en Green Hushing. Dit laatste is wellicht een nieuwe begrip: het staat voor het stilhouden van (ontbreken van) milieuactiviteiten. Als het om het niet doorvoeren van acties gaat is dat heel slecht, maar ook het stilhouden van positieve milieuactiviteiten is een slechte zaak. Het kan leiden tot missen van kansen om vertrouwen op te bouwen en anderen te inspireren. CSRD is van grootste belang omdat het geïntegreerd moet worden in de bedrijfsstrategie.  Daar was werkelijk niemand het in de zaal mee oneens!

 

Wie zaten er in de zaal

Natuurlijk zitten er niet alleen maar optimistische accountants in de zaal. Bij diverse is volharden wel iets van omgaan met teleurstellingen en knokken voor hun bestaan. We kunnen de deelnemers als volgt indelen:

We hebben de deelnemers geplot langs twee lijnen. Maken ze veel uren aan implementatie van de CSRD? Of (heel) weinig? We nemen bewust uren omdat omzet voor interne accountants, regelgevers en opleiders omzet niet echt telt. Daarnaast plotten we (ruwe, grove of ongenuanceerde inschatting) de deelnemers horizontaal op de lijn: werken ze vanuit volharding of vanuit verplichting? We nemen de deelnemers even met u door.

  1. Accountants werkzaam in interne functie bij CSRD-plichtige onderneming of instelling. De (impact) controllers, CFO’s of CVO’s[1] van de 31 grote bedrijven die werken aan hun CSRD rapportage. Zij zijn koploper op het vlak van CSRD-uren. Natuurlijk zitten zijn aan de kant de CSRD-plicht (wat niet hoeft te betekenen dat ze -persoonlijk- ook niet intrinsiek gemotiveerd zijn);
  2. De auditors van de grote ondernemingen die CSRD-plichtig zijn. Zij die (soms al meerdere jaren) werken aan de limited assurance bij de rapportages van deze ondernemingen;
  3. De regelgevers en toezichthouders. Regelgevers van overheid en beroepsorganisaties. En de toezichthouders van AFM, maar misschien ook wel ACM of andere toezichtsorganen (ADR bijvoorbeeld);
  4. Interimmers, adviseurs en change agents. Sommigen nog volop in het werk, andere minder succesvol in het vinden van (nieuwe) opdrachten. Was het tot 26-feb-25 nog volop uitdagend werk, nu is het strijden om iedere euro of iedere opdracht;
  5. MKB-accountants en adviseurs van grote MKB-ondernemingen. Tot 26-feb-2025 nog volop aan de slag met CSRD-controles en voorbereiding daarop. Na die datum vertrokken velen uit het beroep, gingen vrijwillig of verplicht terug naar het om personeel smekende financial auditdeel van hun kantoor en enkele volharden…tot deze laatste groep behoord deze auteur. Ook aanwezig waren StolwijkKelderman, Jong en Laan, Moore MKW, Eshuis en dat soort volharders….en natuurlijk één vertegenwoordiger van dat Gallische dorpje uit het Noorden: Afier….
  6. Ergens onder in de midden de accountant uit opleidingen, begeleiding en onderwijs. In de zaal mijn ‘eigen’ opleiders Dick en Nancy. Het pensioen lonkt en de snelheid waarmee dat op hen aankomt is na 26-feb-25 vergroot. De mooie ESG-assurance and reporting-opleiding aan de UGBS (RUG Businesschool) is grotendeels leeg. Dat na 3 jaren stevige groei. Kan verkeren zei Bredero.

Alleen maar goed nieuws? Omnibus positieve effecten?

Natuurlijk niet, de grote CSRD-community binnen NBA is zwaar aangeslagen. Waren we voor 26 feb nog bezig met verslaggeving in goede banen leiden en verduurzaming stimuleren… nu is het heel er andersom. Misschien is dat wel de grote winst van Omnibus. Accountants en adviseurs kunnen en moeten zich weer op de harde inhoud en kernopdracht richten. Niet op TFU, omzet, rendement, marktaandeel, maar op non-financial targets…grappige speling van het lot.

Wat ik zelf minder grappig vind is dat er een wereld verslaggevingsvragen en een criteria-doolhof is bij gekomen. Erik Boonen van PWC nam ons mee in ‘waar staat CSRD nu’. En dan ging het over consolidatievragen, buiten-EU-bedrijven, simplicatie van ESRS (ESRS revisted) en alle effecten van Omnibus. Effecten op de scope, de keten, de assurance en dus de herziene ESRS. Een afname van zo’n 55% van het aantal KPI’s (data points) als meest opvallende. En geen sectorspecifieke standaarden. Jammer want daarin lag veel kracht. Eind november weten we wat de EU-commissie gaat doen. O ja, Boonen gaf ook een lesje europese besluitvorming. Over de commissie, het parlement en de verschillende organen die hierover gaan. We waren echt toe aan de lunch…dat wel.

Nieuwe Assurance-producten

Na de lunch, nieuwe moet en nieuwe kansen. Bente Sickler en A.J. Knol over nieuwe assurance producten. Het werd vooral een leuke discussiesessie met de deelnemers. Knol hield zo nu en dan tactisch zijn mond en de zaal ging in debat over wat wel en niet kon. Slim hadden Bente & A.J. de zaal een aantal opdrachten gegeven dus het uur vlog voorbij. Uiteindelijk gingen we opgewekt en verward op hoger niveau de zaal weer uit. Een CSRD-assurance-groeimodel heerlijk. Een CSRD-assurance-pyramide. De beelddenker in mij was erg gemotiveerd en ging opgewekt naar de volgende sessie.

 

Niet-assurance en ESG-reporting

Dan voor mij het klapstuk van de dag. Jirina van Daal (hoofd vaktechniek SRA, docent en dé auteur van het standaard werk over duurzaamheidsverlslaggeving, waar haalt ze de tijd vandaan) over VSME. De hoop van allen die volharden (zeg groep 5 uit voorgaande model). Aangezien ik zelf ook van snelle verhalen (met veel beelden) houdt was ik op mijn plaats. Wat een tempo. In zo’n 66 minuten jaste Jirina alles rondom de VSME d’r door. De zaal was met stomheid geslagen. Dat stond. Zucht zei Jirina. Dat was gelukt! Wat vond ik leuk in haar verhaal? De voorbeelden van VSME-rapporten:

Gelukkig had Jirina de input van vele ‘volharders’ meegenomen. Onze VSME+ stond zeker in het lijstje! VSME biedt veel kansen voor mkb-ondernemers! – Afier Ook ons pleidooi voor een samenstelverklaring bij de VSME kwam terug in het verhaal:

Conclusie ‘ziet het pas als het doorhebt’

Afier-fietsgroep-3 in Berlijn….

Zondag op de terugweg uit Berlijn, vroeg één van mijn collega’s, waarom ga je nog naar de CSRD-werkconferentie? En eerlijk is eerlijk, ik moest maandag ook alle tanden op elkaar zetten om in de vroegte, na 3 intensieve dagen, de auto aan te laten sluiten bij de 6 files die mij in Nieuwegein brachten. Ik dacht aan het gesprek met Gerd Hofielen op het terras bij Hotel Ahlon (aan de ‘Unter den Linden’). Economy for the common good heeft het in haar geboorteland Duitsland ook niet makkelijk, net als de CSRD-volharders. De regeringstijd van SPD met liberalen die Grünen was voor klimaat en inclusie ook niet oorverdovend succesvol. Demonstraties voor ons op het plein bij de Brandenburger Tor, tegen regiem in Iran, tegen de leiders van Israël en voor een vrij Palestina worden groter en groter. Het lijkt of de achteruitgaan van de planeet, de oneerlijke verdeling in de wereld en de uitbuiting van mensen in Afrika en Azië even onderschikt zijn aan de andere grote problemen op het wereldtoneel. Apocalyptisch? Als we maar volharden!

Want klimaatproblemen, oneerlijke economische verdeling en alle gevolgen die dat met zich meebrengt als het gaat om onrusten, oorlogen en vluchtelingenstromen zorgen er niet voor dat het rustiger op onze planeet wordt. Vol ontroering denk ik aan dat jonge stel wat ik bij het opruimen van de demonstratie voor vrede op de stoeprand zag zitten. Beide met hun protestborden in ruststand. Hij met een bord met de tekst: ’die dunkelste stunde is die vor Sonnenaufgang’. Ik dacht nog wat naief, wat poetisch en wat een moeilijke tekst. Maar 24 uur later, niet in Berlijn, maar bij het NBC in Nieuwegein begreep ik deze. We leven in een donkere tijd, maar het donkerste uur is het uur voordat de zon op komt….op naar ‘die Wende’ van 29 oktober! Weg met polarisatie, weg met klimaatontkenning, aan de slag voor onze Brenn. Onze kleinzoon die net 1 jaar is geworden. Wat voor wereld laat ik voor hem achter! Welke economie en welke wereld treft hij aan als hij over zo’n 20 jaar van de uni komt….Volharden moet, wat er zo veel te doen!

 

PS na bijna 3 uur reistijd was ik net op tijd van de training van mijn jongens van HZVV O17-4…wat files en een ellende bij Zwolle. Wel leuk (?) was dat je naast je eigen dochter in de file mocht staan. Konden we even smarten delen en gezellig bellen….

 

 

 

[1] Chief Value Officers