Diepe kloof met burgers zo stond het in HC van vrijdag 16 oktober 2020. Hierbij een blog over die kloof in Hoogeveen tussen burgers en politiek en over de black box van Dilara Bilgic. Een pittig boekje van een 17-jarige dame. Een boekje waarin ze oproept om te komen tot een nieuw politiek stelsel om een kloof te overbruggen. En dat doet ze door tientallen grote filosofen bij deze problematieken te betrekken. ik probeer het nuchter Hoogeveens te bekijken. 

Afgelopen vrijdag stond het weer in de krant. Joke Holwerda-Tesselaar sprak over ‘dit gemeentebestuur is verantwoordelijk voor de diepe kloof tussen bestuur en burgers’.  Het lijkt op eerdere uitspraken die partijen deden over bijvoorbeeld een ‘nepparlement’ en dergelijke. Het gevaar van Alexis de Tocqueville (1805-1859), democratie kan omslaan in een soort despotisme. Combineer dat met individualisme (bubbel-leven en denken) en consumentisme (van politici) dan heb glijdt onze democratie af.

Zou Hoogeveen iets kunnen leren van Dilara en Joke? Dat hield me het hele weekend al bezig. Daarom dit blogje, ben vooral geïnteresseerd in uw oplossing mocht u willen reageren. Eigenlijk moet je dan wel even het boekje van Dilara Bilgic gelezen hebben….

We beginnen met Joke

Het gemeentebestuur is het geheel van college van B&W en de gemeenteraad. Mij is niet helemaal duidelijk wat precies bedoelt wordt. De brief is gericht aan de nieuwe wethouders. Maar spreekt over ‘het schip Hoogeveen is met burgemeester aan het roer en wethouders en gemeenteraad als bemanning op de klippen gelopen’.  Uit de opsomming van problemen en fouten van dit gezelschap maak ik op dat de afstand met de burger door het vorige college van B&W en de huidige raad veroorzaakt is. Dat is dus inclusief ondergetekende!

Aangezien ik nogal van ‘factfullness’ ben even de bezwaren van Joke en mijn reactie op een rij voordat ik ingaan op de diepere achtergronden bij dit probleem.

  1. Kaalslag in het ziekenhuis. Het gemeentebestuur van Hoogeveen heeft 0,0 te zeggen over deze kaalslag. Uit al mijn gesprekken met bestuur van Treant, tweede kamerleden en ministers en oud-ministers is dat wel gebleken.
  2. Verdwijnen museum. Klopt dat het gebouw is verkocht, maar de geschiedenis is grotendeels terug te vinden in de verhalenwerf. Hopelijk kunnen we dat uitbouwen, maar dat is wat anders.
  3. Cultuur wordt in de problemen gebracht door stopzetten Scala. Dat is voorgenomen besluit. De nodig en niet-nodige zorg aan jeugd en kwetsbaren in Hoogeveen vraagt veel meer geld dan we uit Den Haag krijgen. Dus moeten we kijken waar onze prioriteiten liggen.
  4. Geld uitgegeven aan een droom zoals de IJZ. Als je bezittingen op geld zet vallen de kosten voor de poging om een sportvoorziening van regionale allure naar Hoogeveen te halen erg mee. Maar het heeft geld gekost.
  5. Geld uitgeven aan een cultuurpaleis. Hoogeveen mag niet stil staan. De samenvoeging bieb, verhalenwerf, podium, theater en VVV-winkel gaat geld besparen. Daarnaast vraag zo’n gebouw veel onderhoud. Dat is voor rekening van de stichting Tamboer, maar we weten wie de sponsor van dit alles is. Cultuur is belangrijk voor de aantrekkingskracht van een plaats.
  6. Dat van mij ook niet gehoeven. Nu is het dé hangplek en de vuilnisbak van de Hoofdstraat. Investeren in de Hoofdstraat is overigens zeer verdedigbaar. Het is gezamenlijk een grote werkgever. De kwaliteit van materialen (bijvoorbeeld het wegdek) was aan vervanging toe. Door de historisch brede straat blijft goed inrichten voor bezoek en verblijfspubliek een opgave.

Kortom deze 6 punten zijn niet allemaal even slecht of even financieel problematisch. Ik lees niets over de zaken die echt voor financiële problemen in Hoogeveen zorgen:

  1. De hoge uitgaven voor jeugdhulp;
  2. De stijging van uitgaven voor WMO;
  3. Kosten van onderwijshuisvesting;

Deze in mijn beleving ‘mismatch’ in de analyse van oorzaak-gevolg is aanleiding dat er iets moet veranderen. We moeten toch meer/beter in gesprek met Joke’s van Hoogeveen. Hoe doen we dat (beter)?

Raad stond er bij en keek er na.

Mevrouw Holwerda-Tesselaar schrijft dit toch wel erg gemakkelijk op. Zeker een lange zomervakantie gehad. Volgens mij heeft de raad op donderdag 2 juli 2020 op de meest ingrijpende manier ingegrepen. Natuurlijk kun je zeggen dat had veel eerder moeten gebeuren. Dat ben ik niet met u eens. In 2018 (begroting 2019) is gesproken over grote bezuinigingen die Jan Steenbergen met zijn team zou gaan realiseren.  Dat begon met een strategische conferentie met de raad in maart 2019. Ook in 2019 (begroting 2020) had de gemeente vele uren gestopt in bezuinigingen. Er waren diverse bezuinigingshacklatons gehouden waarbij (bijlage F) er voor 9 mln. aan voorgenomen bezuinigingen werden doorgevoerd. Toen de voorlopige cijfers (van november 2019) weer ernstig tegen vielen heeft CDA gewaarschuwd dat het tijd voor resultaten werd (brief aan college van 8 januari 2020).  College heeft dat ook ingezien en komt met uitgavenstop. Intussen werd adviseur ter Braak aangetrokken die objectief de problemen moet onderzoeken. Doordat zijn rapport geen oplossingen bood zijn we als partijen bij 2 juli uitgekomen….kortom kan nu niet echt zeggen dat we hebben stilgezeten. Maar als ik de brief van Joke zo lees, dan hebben we nog wel wat uit te leggen….!

Geen contact met de Hoogeveense burgers?

Het klopt dat we als CDA na intensief ‘canvassen’ op markten en bij winkelcentra daar in na 2018 mee zijn gestopt. Ik mis dit nog wel. Heerlijk een persoonlijk gesprek aangaan met de mensen wandelend op de straat. Uitgescholden worden, na geroepen, verketterd en ook aangesproken op zaken die helemaal niet door de raad van Hoogeveen opgelost konden worden.  Als CDA werden we ondanks deze open houding door de kiezers afgestraft en daaruit concludeerden wij dat het op straat staan niet aan behoefte van inwoners voldeed. Dus gingen we reageren op commentaren op twitter. Dat gaf een heel verkeerd beeld omdat iedereen (anoniem) daaraan mee ging doen, zonder kennis, zonder achtergronden en vaak vanuit een single issue. Nadat het erg op de persoon werd gespeeld ben ik daar in zomer 2019 mee gestopt. Op FB leek dat beter gaan. Mensen waren niet anoniem, maar ook daarbij kwam geen goede uitwisseling van meningen tot stand. Dan waren er nog de inspraakmomenten voorafgaande aan iedere raad. Daar hebben we vaak gezeten met 20-25 raadsleden en kwam vrijwel niemand met ons spreken. Als er echter een onderwerp wat iemand raakt (in de portefeuille met name) dan kwamen er wel veel insprekers en krijgen we brieven. Overigens hebben wel vaak brieven en mails en gaan we ook met iedereen in gesprek, bellen of mailen terug. Komen vaak tot de conclusie dat iets niet kan, niet past of te duur is. Of anderszins kunnen we via wethouder of ambtenaren ook wel eens wat tot stand brengen.  Dit jaar wilden we starten met de ‘motie-markt’. Burgers konden dan moties die zij nodig achten aan de raadsleden voorleggen op een markt in het raadhuis. Corona en zeker ook de bestuurlijke crisis hebben dat in de wielen gereden.  Tenslotte ben ik als raadslid met iedereen die een ingezonden brief naar HC stuurde in contact gegaan. Heb mailadres opgevraagd en heb mijn visie gedeeld. Met sommigen ben ik (via mail of app) bijna permanent in contact, maar nooit, 0,0 keer komt daar eens een punt naar voren wat wel deugd. Daarom raak ik over het contact met de burgers wel een beetje uitgeput. Het kan toch niet zo zijn dat in Hoogeveen NIETS, maar dan ook NIETS deugd? Gelukkig klopt dat niet zie de column van Harald Buit op 27 juli op pagina 3 van Dagblad of de observaties van (alle kandidaat-) wethouders over de voorzieningen en de uitstraling van Hoogeveen. Al die gesprekken op de hoofdstraat met mensen van buiten Hoogeveen in 2014-2018 gaven maar één beeld, wat een prachtige stad is dit….

Mag de politiek stilstaan?

Collega Peter Koekoek heeft al maanden geleden ons verrast met zijn studie naar een zakencollege. Ook PvdA bleek daar een groot voorstander van. Binnen CDA zijn er ambivalente gevoelens, moeten we nog wel wachten met conclusies over deze ‘live-pilot’. Eind 2021 kunnen we wellicht zeggen ‘dit werk goed’. Maar we zagen deze zomer moment geen andere optie. We staan dus in Hoogeveen niet stil. Op het vlak van besturen zijn misschien wel het experiment van Nederland. Zeker één van de experimenten….

Maar Dilara heeft nog veel verdere gaande suggesties.  In haar boek ‘black box democratie’ heeft ze daar het nodige over geschreven. Als Koerdisch-Turkse Nederlander en ex-vluchteling is zij in aanraking gekomen met verschillende vormen van democratie. Vanuit deze ervaring ontwikkelde ze een kritische blik op de politiek. Ze besloot in de pen te klimmen om uit te pluizen waar de gebreken in de Nederlandse politiek vandaan komen en of ze zijn op te lossen.

Eerst volgt in haar boek een analyse van de politieke situatie van de afgelopen 2 jaar. Er zijn grote gelijkenissen met Joke haar brief.  Dilara vertrekt namelijk ook vanuit de ontevredenheid over de politiek. Van beide dames wil ik me graag wat aantrekken.  De Nederlandse bevolking is ontevreden over de politiek zo schrijft Dilara. Tegelijk gaan we massaal naar de stembus. We hebben misschien wel vertrouwen in de democratie, maar niet in onze politici. Niet gek, zegt Dilara, want als je de media volgt lijkt het alsof hetzelfde spelletje zich steeds herhaalt: er komt een schandaal boven tafel, men ontkent in alle toonaarden tot dat niet meer houdbaar is, vervolgens wordt één persoon verantwoordelijk gesteld en die moet het strijdtoneel verlaten. De oppositie is bovendien permanent ‘tegen’ wat de coalitie besluit. Dat kennen we ook van de afgelopen 2 jaar in Hoogeveen. Andersom wordt ook verweten. Coalitie stemt automatisch tegen ieder voorstel van de oppositie…. Het is alsof politici zich richten op één puzzelstukje, zegt Dilara, zonder het hele plaatje te zien: de structuren die aan de misstand ten grondslag liggen. Niet alleen leidt dat tot tunnelvisie, het ondermijnt ook onze democratie, zegt ze. Het voortdurende getouwtrek kalft de legitimiteit van het landsbestuur af en vermindert de efficiëntie van het bestuur. Het eerste deel van haar boek staat uitgebreid stil bij deze verhoudingen tussen legitimiteit en efficiency. Dat geeft een machtige uitdaging. Ook voor Hoogeveen. Zijn onze besluiten die we nemen rondom bezuinigingen. Zijn deze legitiem, is ons proces efficiënt? Gaat het om ‘de waarheid’ of de ‘retoriek’??

Betrek burgers bij besluiten

Tegelijkertijd, zegt Dilara, wordt een grote groep Nederlanders stelselmatig niet gehoord. Politici zijn zelden lager opgeleid, en ze luisteren veel vaker naar wetenschappers of specialisten dan naar de ervaringen van burgers. Onze democratie is een ‘diplomademocratie’ geworden. Als we er nou voor zouden kunnen zorgen dat meer burgers betrokken zijn bij de besluitvorming, en de politici wat meer samenwerken in plaats van de tegenstellingen steeds benadrukken? Dan wordt onze democratie misschien wat gezonder, denkt Dilara. Nu is de raad van Hoogeveen geen diplomademocratie. De raad is juist heel gemêleerd. De Hoogeveense volksvertegenwoordigers komen uit alle hoeken van de Hoogeveense samenleving.  In mijn beleving echt wel een ‘kamer van het volk’.  Misschien wel erg met ‘zichzelf bezig’, maar zeker niet academisch en afstandelijk. Burgers betrekken bij de besluitvorming is wel een uitdaging. Immers als vertegenwoordigende politici willen we ook niet steeds de vraag doorschuiven naar de burgers. En hoe eerlijk werkt dat system van burgerinvloed? U weet toch ook wie zich met actief met politiek bemoeien? Generaliserend zegt dan de witte, 50-plusser met goed inkomen en veelal man…. Is dat een goede afspiegeling?

Leren van ‘de zwarte doos’

Dilara ontwerpt om wel tot goede ‘inschakeling van burgers te komen’ een nieuw soort democratisch systeem. Ze bouwt voort op het ‘Black Box-denken’ dat Matthew Syed beschrijft in zijn gelijknamige boek. Vliegtuigbouwers gebruiken de zwarte doos namelijk niet om na een crash de piloot te berispen, maar om ervan te kunnen leren en het vliegtuig nóg veiliger te maken. Die instelling zou Dilara ook graag in de politiek zien. In plaats van een Tweede Kamer bestaat Dilara’ Black Box-democratie daarom uit een VolksKamer (VK) en een BeleidsKamer (BK). De BK, bestaande uit experts, stelt wetsvoorstellen op, en de VK, die uit gelote burgers bestaat, stemt erover. Hierbij wordt met ‘expert’ niet alleen een hoogleraar of onderzoeker bedoeld, maar ook een ervaringsdeskundige of iemand met affiniteit met een bepaald onderwerp. Daarnaast is er nog een kabinet, dat lijkt op wat we nu hebben, behalve dat zij een puur uitvoerende taak heeft, en dat de ministers door loting uit een groep experts worden gekozen. Bovendien stemmen burgers niet op partijen, maar op welke beleidsdomeinen zij vertegenwoordigd willen worden (denk aan sport, religie, immigratie, etc.). De BeleidsKamer is weer een afspiegeling van die verkiezingen. Poeh dat is nog al wat.

Met een niet gekozen ministerraad is Hoogeveen al begonnen. Een VK en BK hebben we bij lange na nog niet. Maar ook het door Dilara bejubelde systeem van loting (afgeleid van de Belgische filosoof David van Reybrouck) roept bij mij vragen op. Ik vroeg mijn gezin of zij dat zagen zitten. De reactie was één van grote terughoudendheid. Wat als je geloot bent en je hebt geen zin of geen tijd. Je bent wellicht strafbaar als je de taak niet oppakt dus ga je er dan de kantjes aflopen?

En ook wie bepaald wat een deskundige is. Zie het probleem met het RIVM. Dé deskundige, maar waarom zijn er geen economen of econometristen in het outbreakteam. Kortom hebben wel alle deskundigheden aan boord? Hebben we met de ambtenaren niet al een BK? Zij moeten kennis hebben van een onderwerp. Of deze kennis inhuren.

Dan het stemmen op beleidsdomeinen. Dat is een verarming op inhoudelijk vlak? Is het niet zo dat we stemmen op een overtuiging, een gemeenschappelijk geheel van normen en waarden, op een visie en een missie? Dat ligt toch wel paar stappen hoger dan stemmen op aandacht voor sport, religie of immigratie. Besluiten inzake het algemeen belang moeten gefundeerd zijn op een mens- en maatschappijvisie? En dan bij voorkeur uitgevoerd door een groep een collectief wat a) de meeste stemmen vertegenwoordigd en b) goed om kan gaan met de belangen van de minderheden.

Lessen van Joke en Dilara

Zoals wellicht al duidelijk geworden is ben ik nog niet afgestapt van mijn voorliefde voor de vertegenwoordigende democratie. Directe democratie vraagt veel van de bevolking. En met Dilara ben ik ook bang dat retoriek dan voorgaat op inhoud. Oekraïne-referendum bezorgt me op dat vlak nog wel kippenvel.  Het is wel duidelijk dat, hoewel heel verschillend en heel anders onderbouwt, beide dames mij als vertegenwoordigende politicus wijzen op de noodzaak tot goede communicatie, het uitleggen waarom men iets vind, aanhaken bij een visie op menszijn en samenleven. En het goed omgaan met het minderheidsstandpunten. Misschien zit de oplossing wel in de nieuwe technologie. Is het niet mogelijk om via deze techniek snel en directe communicatie tussen burgers en politici te creëren. Dat je met een vertegenwoordigende politicus in debat kunt gaan? Dat je punten kunt inbrengen in de politiek. Bijvoorbeeld inbreng in een verkiezingsprogramma? Maar ook bij een concrete kwestie? Is dat met zoom, skype of teams nu niet veel gemakkelijker mogelijk. Is het niet zo dat het ware probleem is dat burgers zich niet verbonden voelen met hun vertegenwoordigers omdat ze haar en hem niet spreken? Niet direct communiceren? Maar vooral aangewezen zijn op a) klassieke media die aangeeft dat ‘goed of genuanceerd nieuws niet verkoopt’ of b) op de nieuwe media zoals facebook. En voor deze laatste hoef geen betoog te houden over inhoud, verificatie, algoritmen en leven in online bubbles. Wel eens op een e-bike gezocht via google? Krijgt u dan ook veel fietsen te zien op facebook…

Maar dat direct inbrengen, direct kiezen van jouw vertegenwoordiger, direct debat aangaan met jouw vertegenwoordiger, dat kon toch al lang? O, ja dan moet je lid worden van een partij en naar een ledenvergadering gaan. Hoe meer mensen lid worden en hun stem in een de partij laten horen die hen past hoe beter het is. En ja, dan komt het aan op de kwaliteit van de bestuurders (en hun ambtenaren) en vervolgens op de kwaliteit van de volksvertegenwoordigers om te komen tot een gedragen oplossingen, met aandacht voor het minderheidsbelang. Mijn oplossing is niet moeilijk:

  1. Wordt lid van een partij die je past en laat je stem (voortdurend) horen. Wil je dat niet, hoop en bid dan dat er voldoende mensen zijn die dat nog wel doen en hun verstand gebruiken.
  2. Laat partijen kiezen voor de beste bestuurders gegeven de gewenste situatie. Laat (als stok achter de deur) de gemeente voor toelating niet alleen kijken naar integriteit, maar ook naar kwaliteit. Kijk hoe de AFM kijkt naar toezichthouders en commissarissen. Laat wethouder kandidaten, ook als ze niet op de lijst staan, vooraf bekend zijn en wel per portefeuille die je wilt vervullen. One size fits all lukt maar heel zelden…
  3. Laat volksvertegenwoordigers ook echt tijd, geld en energie hebben om dat te doen waarvoor ze zijn aangesteld. Controleren bestuur, initiëren voorstellen en besluiten nemen. Wees voorzichtig met baantjesjagers op lokaal niveau dus screen als partijen op intrinsieke motivatie. Ambitie kan, maar niet ten koste van. Zorg voor minimale (bestuurs-) kennis en vooral voor goed systeem van communicatie. Open uitwisseling van argumenten, zichtbaar voor burgers. Gebruik moderne hulpmiddelen, maar zonder moet ook kunnen….
  4. Laten we de blackbox-politiek in Hoogeveen invoeren.

De blackbox-politiek?

Afgelopen maanden hebben ons wel iets geleerd. Het waren Johan en Sandra (eigenlijk Jetta daar nog weer ‘achter’) die de raadsleden ferm de spiegel voor hebben gehouden. Dat was even nodig. Laat ik het vooral op mezelf betrekken: gezien mijn hoofd en zeker kapsel kijk ik niet veel in de spiegel. Als dat ook gaat gelden voor mij als politicus dan ben ik op de verkeerde weg. In werk en leven wordt je voor voortdurend gespiegeld. Dat is nodig, dat scherpt aan. Binnen ons CDA gebeurd dat volop. Vele (oud-) bestuurders kun je en mag je gebruiken als klankbord. Dat principe zouden we in de gemeenteraad ook moeten gebruiken. Kintsugi is Japanse techniek die van iets wat kapot ging een uniek nieuwe element maakt (pagina 85 van Black Box Democratie). Een uniek element.

van de barsten kunnen we leren

Dus periodiek gaan we kijken hoe hebben we de besluitvorming op dossier X uitgevoerd. Wat was ieders inbreng, wat zijn de reacties van inwoners geweest, hebben we goed geluisterd naar inwoners en naar elkaar, hoe is daar mee omgegaan, waar hadden we elkaar beter kunnen vinden, zijn er structurele, incidentele of zelfs persoonlijke lessen te leren uit de blackbox. We kijken het proces terug, via onze ‘flight recorder’. Zoals men kan leren van de gegevens uit de blackbox…zo kunnen we ook als raad blijvend leren van de afgelegde stappen! Als het goed loopt hoeven we dat uiteindelijk alleen maar te doen als sprake is van een slecht verlopen besluitvormingsproces….. Ik stel voor dat deze blackbox-benadering in handen komt van commissie van enkele (2 of 3) ervaren politici, verheven boven partijen, bestuurders van het algemeen belang. Maar vooral mensen met passie voor Hoogeveen, met de voeten in de klei en midden in de samenleving en dus vooral gemotiveerd en niet anders betaald dan bijvoorbeeld de raadsopvolgers ….. Opbouwwerkers voor politiek Hoogeveen, een spiegelcommissie, een soort rekenkamer voor het gemeenteraadswerk. Zou al wel willen beginnen met de besluitvorming inzake begroting 2021….. Leve de blackbox-commissie! O ja, Johan Baltes mag het eventueel voorzitten………hij is immers al goed ingewerkt.

  het kan ook beter in de raad van Hoogeveen, …graag draag ik daaraan bij 

Bijlage: Meetlat van ideale democratie

Tenslotte leg ik bovenstaande nog langs de meetlat van de ideale democratie (zoals voorgesteld door Dilara Bilgic). De 5 criteria die de Amerikaanse prof. Robert A. Dahl (https://en.wikipedia.org/wiki/Robert_A._Dahl) definieerde. Een meetlat die de bovengenoemde blackbox-commissie steeds moet hanteren:

  1.  Effectieve participatie
  2. Gelijkheid van stem(recht)
  3. Wezenlijk begrip
  4. Aanpassing van de agenda
  5. Inclusie van burgers

Uitwerking voor Hoogeveen 

Ad 1. Ruimte voor inbreng van burgers. Bijvoorbeeld burgerinitiatieven of stellen van vragen aan de raad of raadspartijen. Inbreng moet serieus genomen worden. Partijen moeten dus reageren en aangeven of onderbouwen waarom ze voor of tegen een burgervoorstel zijn. Dit moet bij de openbare raadsstukken worden vastgelegd. Burgervoorstellen moeten ook gefundeerd zijn. Misschien moeten we (zie ook punt 5) hierin nog verder gaan.

Ad 2. Elke stem weegt even zwaar. Dat is gelukkig in onze democratie gewaarborgd.

Ad 3. Zeer belangrijk punt: burgers moeten meer te weten komen over verschillende mogelijkheden keuzes in het te voegen beleid. Mooipraterij en propaganda is het tegenovergestelde van dit criterium.

Ad 4. Burgers mogen de politieke agenda naargelang hun behoeften aanpassen. Ze hebben invloed over wat op de agenda van de raad komt te staan. Daartoe moeten we enige spelregels afspreken, nu kan dat via de ondersteuning van 3 partijen. Deze drempel moet wellicht lager worden.  Dit ligt in het verlengde van de motiemarkt.

Ad 5. Alle burgers moeten betrokken worden bij de politiek (als ze dat willen). Politiek moet controleerbaar zijn voor iedereen.  We kunnen ook nog verder gaan: we starten met de  H100. We wijzen door loting 100 burgers (van 18+) aan die als burgerpanel betrokken worden bij besluitvorming in Hoogeveen.  Een raadgevend panel. Zelfs een panel 18- is daarnaast ook nog te overwegen.

EJK

PS Sta open voor uitwisseling van meningen mits deze afgewogen zijn en dus zowel positieve als negatieve inzichten meebrengen.