Tand des tijds is een blog en de opening van de eerste CDA fractievergadering van 2021 op donderdag 13 januari 2021. Nu het lockdown is en de politiek de afgelopen weken redelijk stil lag, is er tijd voor wat lees- en/of studiewerk. Om het te combineren met wandelen luister ik de nodige podcasts (zie bijlage). Maar tussendoor lees ik ook in het boek ‘Tand des tijds, Het CDA in de nieuwe eeuw’. Een prachtig boek over de verwikkelingen binnen het CDA.
Het boek ‘Tand des Tijds’ gaat over Fortuyn (grappig hoe hij als PvdA-professor uit Groningen zich in het begin nogal naar CDA bewoog), over mislukte lijsttrekkersverkiezingen, over gevallen politieke mastodonten, over PVV-gedoogakkoord, over Forum enz. enz. Het beschrijft mooi de ontwikkelingen die het post-Lubbers tijdperk kenmerkt. Lubbers die met zijn 54 zetels en zijn lange regeerperiode nog steeds recordhouder is. Daarop volgenden, de val van Brinkman, Heerma als tussenpaus, worstelingen met Fortuyn, de toevallige keus voor Balkenende, de opkomst van PVV en trauma van 2010 (onder anderen het congres), afgang van Eurlings, vertrek van Verhagen en dan de zoektocht van Sybrand Buma. De positie van Forum in het landschap. Kroeger vergelijkt het heel mooi met opera’s van Verdi. CDA als opera vol sterfscènes, afscheidsduetten, wraakkoren, heroïsche, furieuze aria’s. Di qualla pira! Even opgezocht, het gaat over de (vertaalde zin). De verschrikkelijke brand van die brandstapel verbrand, brandde al mijn wezen! Als hoofdrolspeler Manrico die zijn geliefde Azucena wil redden…
Pavarotti zingt als Manrico
Het CDA is een partij van vlees en bloed, maar CDA moet als middenpartij ook naar twee kanten zich positioneren. Dat is altijd extra werk en extra moeilijk. Dat zien we in de keuzes voor wel/niet samenwerken met rechtse of (net zo moeilijk) linkse partijen. Buma omschreef dat als ik ga nooit meer onderhandelen met PVV en GL. Gelukkig blijven de CDA van beide zijden wel elkaar zoeken en vinden. Dat zien we in ‘zij-aan-zij’. Het CDA van de samenleving, menselijke maat, het midden. Het CDA van 2030.
In 2017 weet Buma de verkiezingsuitslag zeer creatief positief te duiden. We hebben de peilingen verslagen! Na enorme verliezen in 2010 en 2012 moest Buma voor een ommekeer zorgen. Het CDA van Buma wat een meer rechts-conservatieve uitstraling heeft strompelde naar een positie achter VVD en PVV. In 2017 was samenwerken met PVV geen optie. Daarom worden moeilijke onderhandelingen gevoerd met VVD, CU en D’66. Ruim 200 dagen zijn die onderhandelingen onderweg als er witte rook komt. Op 12 oktober 2017 komt Buma rechtstreeks van de onderhandelingstafel spreken in café de Brucht in Leiden. Niet helemaal de locatie waar CDA toegejuicht wordt. Geen Tubbergen of Dinkelland zegt Kroeger dan. Maar Buma wordt gevierd. Leiden is zeer enthousiast.
Buma moet het regeerakkoord verdedigen. Buma gaf aan dat in het tijdperk van polarisatie, turbulentie en spanningen rondom religies, identiteiten en waarden wereldwijd het CDA de tijdgeest (Zeitgeist) beter wist te vertolken. Dat was de ware reden waarom in het nieuwe regeerakkoord niet het liberaal-materialistische VVD of D’66-gedachtengoed en ook niet de biblebelt-geluiden van CU of zelfs SGP domineren. Buma zei in Leiden ‘We moeten weer weten wat ons verhaal is’. In tussen zoekt CDA (partijvoorzitter ds. Ruth Peetoom) daar ook goede kerels bij. Zo kwamen De Jonge en Hoekstra in beeld. CDA moet in de lijn van rapport Frissen uit 2010 (vervolgd door Rombouts evaluatie van verlies in 2012) beter en dieper op zoek naar de geest en de noden en vragen van deze tijd. CDA moest dit leren aanvoelen. Je ziet het CDA worstelen met haar identiteit als we de identiteit simpel willen verwoorden als links of rechts. Het radicale midden van een brede volkspartij blijft veel uitleg en manoeuvreren vragen. Buma zegt dan in Leiden en hij doet dat onbedoeld net even anders als bedoeld. Hij bedoelde te zeggen: ‘CDA is de partij die de tekenen des tijds verstaat’.. maar hij zegt ‘Het CDA voelt de tand des tijds aan’. Kroeger noemt dit een verspreking uit duizenden. Niets heeft het CDA in de succesperiode 1994 tot 2017 zo beheerst als de tand des tijds. Van 54 zetels in 1994 naar minder dan 20 in 2017. De tand des tijds heeft het CDA brokje bij stukje afgeknabbeld, fijngemalen en opgeslokt. Instituties, begrippen en cultuur die fundamentele bouwstenen werden door verlies aan zuilen, levenssferen en overtuigingen van steeds minder invloedrijk. Nederland is verworden tot een rijke schakering van minderheden en micro-tegenstellingen. Die tand des tijds brengt ons bij het begrip Tijd van prediker.
Buma in Leiden, toegejuicht
Buma spreekt en de speerpunten staan achter hem (de leden trouwens ook)
CDA top van toen en nu (naast het glas water huidige voorzitter Ploum)
Dominee en politiek-architect Ruth Peetoom, sympathieke CDA-voorzitter van dat moment
Tijd van prediker
Voor alles is een tijd. Dat zegt Prediker in het door hem geschreven Bijbelboek. Een tijd om geboren te worden en een tijd om te sterven. Een tijd om te huilen en een tijd om te lachen. Een tijd om te omhelzen en een tijd om daar vanaf te zien. Een tijd voor oorlog en een tijd voor vrede. Zeven tegenstellingen somt hij op. Waarom doet hij dat? Alle mooie en verdrietige dingen van het leven komen als een sneltrein voorbij. Niet te stoppen! En zijn slotvraag is: ‘Wat heeft iemand dan aan al zijn werken en gezwoeg?’
Tijd is een wonderlijk begrip. De oude Grieken beschouwden de tijd als een godheid. Een wrede, verschrikkelijke god… Alles wat Chronos aantrof, verslond hij met huid en haar. Komen wij hierdoor aan de uitdrukking ‘de tand des tijds’? De tijd heeft voor ons besef vaak tanden die overal aan knagen.
Gods tijdsberekening[1]
In de Bijbel (zie Genesis 1) lezen we hoe God staat aan het begin van de tijd. Hij maakt scheiding tussen licht en donker, dag en nacht. God heeft de tijd ingedeeld in voor ons overzichtelijke stukjes. Elke dag is er één. Zo geeft God ons besef van tijd. Maar Gods tijdsrekening is anders dan de onze, schrijft de apostel Petrus (zie Petrus 3:8). In Gods ogen is een dag als duizend jaar en duizend jaar als een dag. Dat te beseffen maakt klein: wat stelt de lengte van een mensenleven voor? Zelfs al worden we tachtig of negentig jaar: voor God is het hooguit een kwartiertje! Aan de andere kant geldt dat God elke dag van ons leven belangrijk vindt. Hij wil erin aanwezig zijn. Iedere dag! Maar altijd op een voor ons ondoorgrondelijke manier, zegt Prediker.
Voor alles is een tijd. Alle mooie en nare dingen in het leven somt Prediker op (Prediker 3). Hij maakt het niet mooier dan het is. Hij kent elke vreugde en elk verdriet. En alles gaat maar door… Het leven is soms een kwelling, zegt hij zelfs. Daar kunnen wij mensen helaas niets aan veranderen. Prediker is daarin heel realistisch. Het is zoals het is… Heel herkenbaar. Daarom lijkt het hem het beste om te genieten van de tijd die we krijgen als een cadeau van God.
Chronos & kairos
In de Bijbel wordt behalve het woord chronos nog een ander woord gebruikt voor tijd. Het Nieuwe Testament gebruikt ook het woord kairos. Dat woord betekent niet alleen in het algemeen ‘tijd’ maar vooral ‘juiste tijd’, ‘gelegenheid’. Als chronos slaat de tijd alles uit handen, als kairos geeft de tijd een nieuwe mogelijkheid aan. Het bijzondere moment is er!
Mooi komt dat tot uiting in Marcus 1. Het eerste woord dat Jezus volgens het Evangelie van Marcus zegt is: ‘De tijd (kairos) is rijp en het koninkrijk van God is ophanden (Marcus 1: 15). Dat is het goede nieuws van Jezus’ komst in deze wereld. Jezus heeft door zijn dood en opstanding de toekomst opengebroken. Zo hoeft de tijd van ons leven niet zinloos te zijn doordat de tand des tijds alles aanvreet. Door Jezus krijgen we zicht op een eindeloze tijd: de eeuwigheid.
Gods werk blijft ondoorgrondelijk. Dat wil niet zeggen dat God geen gevoel heeft. In Jezus toont God dat Hij met ontferming bewogen is, zegt de Bijbel zo mooi. Jezus werd net zo tijdgebonden als wij. Maar door zijn dood en opstanding wordt er een streep getrokken door het verschil in tijd en eeuwigheid. Ieder die in Hem gelooft zal eeuwig leven hebben.
Wij zijn God niet
Terug naar Prediker. Na de vraag naar de zin van het werken en zwoegen en de conclusie dat Gods werk ondoorgrondelijk is, komt hij tot het inzicht dat alles wat God doet voor altijd is. Ondanks alle verdriet twijfelt Prediker geen moment aan Gods leiding. Wij zijn God niet. Wij begrijpen soms niets van zijn daden, zegt Prediker. En toch gelooft hij dat God weet waar Hij mee bezig is. Het loopt God niet uit de hand.
Een leven zonder God is voor Prediker ondenkbaar. Dat is de boodschap die Prediker ons geeft. Waarom al die narigheid er is, kan geen mens verklaren. Zo is het leven nu eenmaal. Lees het boek Job. Zo heeft Job alles wat zijn hart begeert en zo zit hij op de ashopen. En wees eerlijk, herken je dat niet in je eigen leven? Ieders leven kent hoogte en dieptepunten. Daar hebben we maar mee te dealen. Het is niet anders… De controle daarover hebben wij niet in de hand. Maar Prediker troost met de gedachte dat God al die verschillende tijden en omstandigheden wel in handen houdt. Hij heeft er een bedoeling mee. Het gaat ergens naar toe. Door Jezus maakte God een eind aan de zinloosheid van zwoegen. Eens komt Hij terug. Wanneer de tijd daar rijp voor is weet niemand. Zelfs Jezus wist dat niet.
Het in december verschenen boek over prediker van de ‘CGK-predikanten-echtpaar’ Sarianne en Lieuwejan van Dalen
Het CDA kan daarvan leren
Ook in het leven van een politieke partij zijn hoogte en dieptepunten. Zo is het leven nu eenmaal. God heeft er een bedoeling mee. Nu het CDA weer een koningsdrama verder is ( De Jonge vervangen door Hoekstra) moeten we ons spiegelen aan de lessen van Prediker. De tand des tijds is de negatieve uitleg van ‘alles veranderd’. Zoals Kairos de positieve tegenhanger van Chronos is, zo is er ook een positieve tegenhanger van ‘de tand des tijds’. Nieuwe tijden komen en brengen nieuwe uitdagingen, nieuwe werelden, nieuwe economieën en nieuwe opvattingen. Alleen een adaptieve partij kan daarmee omgaan. Zijn de partijen van vandaag ook die van gisteren? Met de ontwikkelingen binnen bijvoorbeeld Forum, PVV of ook PvdA in het achterhoofd weten we ook vandaag dat dit niet het geval is. Het CDA moet in mijn beleving goed verankerd in de 4 grondwaarden[2] met een open vizier naar de toekomst staan. De partij met goed fundament en visie op Nederland voor de komende decennia. De partij van samen, van evenwicht, van eerlijk, van rechtvaardig, van beschermend en van verantwoordelijk. Een rechtse of linkse partij? Dat lijken me in het veranderende Nederland oude begrippen. En het algemeen belang moet altijd nog boven het consumentistische doelgroep belang gelden. Dat vraag veel uitleg omdat we dan allemaal iets moeten inleveren. De partij die dan ook nee kan zeggen, dat wil uitleggen en die alternatieven kan aangeven, dat zou een regerende partij voor mij moeten zijn.
Aanbevolen podcasts van de afgelopen maand:
-
- Betrouwbare bronnen door PG Kroeger, over Christendemocratie.
- Rene Peters Jeugdzorg, hoe nu verder. 30 interviews van 30 minuten met deskundigen uit de jeugdzorg.
- Ecosofie, een podcastwaarin Marnix Kluiters, gesprekken voert met inspirerende mensen die een visie hebben op het verduurzamen van de samenleving.
- NCR Haagse zaken (# 37, CDA sociaalchristelijk of rechts conservatief, ik mocht zelf ook geïnterviewd worden, met nog 159 CDA-ers)
- Bram, genoemd naar Abraham Kuyper over achtergronden bij Sociaaldemocratie.
- Systeemopdeschop (door socialenterprise.nl)
[1] Met dank aan Elisabeth (Henke Laban)