Blogje over Frida Khalo in Assen. En wat mij daarin opviel. Over dood wat vruchtbaarheid voor het leven geeft. Over Frida en haar leven vol tegenstellingen. 

Op dinsdag 11 oktober 2021 was ik op de tentoonstelling van Frida Khalo in Drentse Museum. Na sluitingstijd en als VIP dat wel, maar ik onderging Frida Khalo. De lezing over haar leven volgde ik op puntje van mijn stoel. Ik kroop vrijwel in de tentoonstelling. Al dagen ontdek ik via afbeeldingen in google nieuwe aspecten aan deze bijzondere vrouw. Ik probeer me af te sluiten van de commercie, want tjonge wat een business is deze communiste uit Mexico geworden. Ik richt me op de enorm indrukwekkende tegenstellingen die zij steeds weer weet te creëren. Zelf ben ik groot liefhebber van de magisch-realistische stroming in de kunst. Het geeft stof tot nadenken. Bij Frida gaat mijn aandacht dan ook naar de periode na 1931 als ze door het werk van haar man Diego weer in Amerika verkeerd. Ze is dan in San Francisco. Haar grootste tegenstelling is steeds die tussen leven en dood. Daarom is ‘portret van Luther Burbank’ de meest intrigerende van alle schilderijen die ik zag. Het schilderij is gemaakt in 1931 in San Fransico. Bijzonder is wel dat Luther Burbank dan al 5 jaar begraven is. Hij is begraven onder een boom…. Dat blijkt al uit deze foto van 1930, zou Frida hierdoor geïnspireerd zijn?

Frida maakte van het schilderij eerst deze schets:

Dan het schilderij zelf:

Dit portret toont Luther Burbank, de tuinder die beroemd is om het kweken van ongewone groente- en fruithybriden. In dit portret is Burbank te zien als een hybride met een halve man en de andere helft als boom.   Het schilderij toont Burbank die een plant zonder grond vasthield. Zijn gezicht is zoals de overlevering. Een zachtaardige en royale man die veel goed deed door planten te ontwikkelen. Daarnaast zijn vruchten te zien aan een boom en aan een plant. Deze planten wortelen in dezelfde grond, er zijn opvallend veel wortels te zien die niet naar een plant leiden. Burbank zijn onderbenen worden weergegeven als boomstammen en de wortels worden gevoed door zijn eigen lijk.  Burbank staat zoals zo vaak bij Frida in een soort maanlandschap. Dit geeft vaak eenzaamheid weer.  Dit schilderij is het eerste schilderij dat Frida’s favoriete thema toont: “de bevruchting van het leven door de dood”. Burbank werd begraven onder een boom van zijn huis in Californië nadat hij in 1926 stierf en het is slechts een metafoor ervan. Dus Frida schilderde dit schilderij maar liefst 5 jaar na zijn dood.  In dit portret keerde Frida zich voor het eerst af van de rechtlijnige weergave van het uiterlijke onderwerp. Ze was in contact met het surrealisme tijdens haar verblijf in San Francisco en werd mogelijk beïnvloed door de stijl.  Een andere speculatie is dat de stijl van dit schilderij rechtstreeks uit haar Mexicaanse achtergrond kwam. In de Mexicaanse cultuur geloven ze dat mensen zouden overgaan in planten en dieren en dit is een veel voorkomend onderwerp in de Mexicaanse kunst.

Ten opzichte van het ontwerp zien we wel opvallende verschillen: veel meer planten en er wordt ook gewerkt. Er wordt gezaaid en gespit in de grond. Het lijk is verder veel minder expliciet. In het definitieve exemplaar zien we spieren en enkele (kapotte?) botten.

Bij veel van de Frida-kunst zien we de tegenstelling tussen leven en dood in één opstelling.  Het bijzondere van dit schilderij is dus wel de bevruchting van het leven door de dood. Dit is zeg maar een opgaande lijn en geen ‘zwart-witte-tegenstelling’ tussen leven en dood. We weten dat na onze dood het leven doorgaat en dat op alles wat we hier doen op aarde er doorgebouwd gaat worden. Bij Luther Burbank is dat ook het geval. De erg op natuur gestelde Frida is daarom 5 jaar na zijn dood ook getroffen door de kleurrijke en vruchtbare omgeving die Luther Burbank had gecreëerd? Nog steeds wordt in Santa Rosa jaarlijks een parade met bloemenwagens gehouden. Santa Rosa ligt overigens een 40 kilometer boven San Francisco. Dus op de werken van Burbank wordt doorgebouwd, daarmee zou je kunnen dat de ‘voorspelling’ van Frida Khalo is uitgekomen. Een positief punt wat ook op het leven van Frida zelf geplakt zou kunnen worden. Hoe vel mensen, ongeacht hun achtergrond of gender worden niet blij van de kleurrijke Frida. Zeker nu in Assen…

Luther Burbank (1849-1926), US botanist, examining flowers in a garden. Burbank bred over 800 new strains of fruit and flowers. He had read the work of Darwin and began selectively breeding his plants for desirable qualities.  Burbank had an unscientific approach and was sensitive to criticism. The city of Burbank, California, was named after him.  

Burbank ontwikkelde dus veel verschillende planten. De boerenzoon moest op 21-jarige leeftijd na het overlijden van zijn vader aan de slag op de boerderij. In de tuin van zijn moeder had hij belangstelling voor planten opgepakt, maar het eerste wat hij ontwikkelde was de Burbank Potato. Een aardappelras wat hij voor 150 $ verkocht.

Huis en tuinen van Luther Burbank zijn te bezoeken, je kunt er zelfs ansichtkaarten van krijgen…

Het verhaal van dit schilder is heel artistiek verfilmd: Frida Kahlo, à travers le masque – épisode 12/26 – YouTube

Frida Khalo had nog één overeenkomst met Luther Burbank. Hij bleef ondanks 2 huwelijken kinderloos. Dat was ook één de zwarte pagina’s in het leven en dus de schilderijen van Frida Khalo. Ze had een moeizame leven. Met kinderpolio, groot busongeluk waar ze zwaar ‘beschadigd uit kwam als 21-jarige, daarna miskramen, abortussen, 32 operaties, korsetten en later een amputatie en een kunstbeen. Een leven vol van overspel en overspeligheid. Zowel van haarzelf als vooral van haar man Diego waar ze ook lange tijd gescheiden van leeft. Een leven wat heel veel op bed plaatsvind. Een leven wat vaag eindigde op 47-jarige leeftijd, zoals men vermoedt door zelfdoding.

Haar verschijning is één grote tegenstelling: de prachtige, kleurrijke vrouw, in grote rokken, overdaad aan sieraden, vooral ringen, de bloemstukken in haar haar, maar daaronder later het kunstbeen en de gebroken binnenkant. Tussen zoveel vrouwelijkheid en het accenturen van haar ‘snor en wenkbrauwen’. Een tegenstelling? De liefde, de zwangerschappen en even zo veel overleden kinderen of abortussen. De plastische schilderen van dode kinderen, van net bevallen vrouwen en daarin ook weer de tegenstellingen als het babyhoofd Frida zelf blijkt te zijn. Zo zijn er dus vele tegenstellingen…:

  • Frida als baby met de moeder in Mexicaans dodenmasker;
  • Erotiek en gebroken lichaam;
  • De zon en de maan in één schilderij;
  • De tegenstelling tussen Mexico (groen) en USA (industrieel).
  • De tegenstelling tussen Azteken en Katholieke Mexicanen
  • De tegenstelling tussen liefde en geen liefde voor Diego
  • Tussen de liefde voor mannen en voor vrouwen

Een markant schilderij wat enige aansluiting met ‘portret van Luther Burbank’ heeft is deze:

Baby Frida met de borstvoeding gevende moeder. De moeder die een dodenmasker draagt. We zien hier ook veel planten en dezelfde bladeren. Ook zien we het thema, ‘leven van de dood’ terug komen. Het leven wat door planten in de borst haar voedt.

Uit dit werk uit 1943 zien we waar een vlakte, met Frida vergroeid is met takken met bladeren.

Ze sloot haar leven af met dit briefje: “They amputated my leg six months ago, they have given me centuries of torture and at moments I almost lost my reason. I keep on waiting to kill myself. I hope the exit is joyful and I hope never to come back.”

En toch heeft ze voor veel mensen iets betekent. Kleur in het leven door de kunst, genieten ondanks pijn, maar nog zo veel meer. Namelijk ‘je kunt je zelf zijn’. Hoe, wat, wie je ook bent.

Het was weer een wijze les… dankzij het Drents Museum. De wereld om de hoek. Dank Harry Tupan, Annemiek Rens en collega’s.

Bijlagen 

Verschillende schilderijen uit het Drents museum: net bevallen Frida met 6 elementen waaronder een grote overleden baby. Op een vlakte met op de achtergrond de harde, koude industrie van Detroit. Frida met favoriete dieren (naakte hond, aapje) en haar beroemde gezichtsuitdrukking met wenkbrauwen en ‘snor’ Een licht erotische Frida vol van spijkers en een gebroken zuil als haar binnenste…wellicht het meest beroemde werk. Als vierde de zon en de maan, de mooie Frida naast de net geopereerde bloedende Frida…wat een tegenstellingen.

Het leven van Frida in enkele beelden

Frida aan het werk

Met Diego, volgens haar moeder de Duif en de Olifant (20 jaar ouder was hij ook nog eens)

Rokend 

Van een korset een kunstwerk makend 

Met revolutionair en communist Lev Trokski 

Liggend schilderen

Met haar andere grote liefde: Chavela Vargas.

Ook bijzonder als je het leven van Chavela naast die van Frida legt: Op 14-jarige leeftijd verliet Chavela haar geboorteland Costa Rica door een gebrek aan muzikale kansen, en zocht haar toevlucht in Mexico, waar de entertainmentindustrie bloeide. Ze zong in de straten, en werd een professionele zangeres.

In haar jeugd liep ze gekleed als een man, rookte sigaren, dronk veel, en was bekend voor haar karakteristieke rode poncho, die ze ook droeg tijdens optredens. Ze was een invloedrijke vertolkster in Amerika en Europa, muze van mensen als Pedro Almodóvar, geprezen voor haar beklijvende vertolkingen, en werd wel “de bittere stem van de tederheid” (“la voz aspera de la ternura”) genoemd. Op haar 81e maakte ze bekend lesbisch te zijn. Ze overleed in 2012 op 93 jarige leeftijd in haar geliefde Mexico.

Het blauwe huis waar ze niet alleen met Diego woonde. Ze woonde er 1 jaar met haar andere grote liefde Chavela Vargas…

Zo heeft deze intrigerende, gewonde en kleurrijke vrouw de wereld veel gegeven. Meer dan ze zelf ooit geweten heeft? Of toch uit de dood groeit het leven….Viva La Frida!