Blog over Pieter Omtzigt, over nieuw sociaal contract en over Thomas van Aquino. Leerzaam vond ik het om dit te bestuderen. Daarom sluit ik  af met 10 lessen voor politici uit het boek van Pieter Omtzigt. Als lijstduwer van het CDA deel ik dit graag….

Blij dat ‘nieuw sociaal’ en in dit geval in een contract gegoten door meer mensen wordt gezien. Inspirator Pieter Omtzigt schreef er een boek over. CDA werkt aan  ‘Nieuw Sociaal’. Van uit haar grondwaarden. En daarbij misschien nog wel het meest uit de grondwaarde publieke gerechtigheid. Werken aan systeem van rechtvaardigheid. En dat is zeker geen halfzachte benadering. Of zoals Chris van Dam vorige week zei ‘rechtvaardigheid moet elke dag weer bevochten worden’.

Iemand die jaren gevochten heeft tegen onrecht is Pieter Omtzigt. Nu dit allemaal in de openbaarheid gekomen is, is deze strijder vermoeid. Nog niet zo vermoeid dat hij niet een boek kon schrijven om aan de kaak te stellen wat verbeterd moet worden. In Hoogeveen schrijven we geen boeken en komen niet verder dan blogjes. Maar wij vinden wel inspiratie in de grondige aanpak van deze gepromoveerde intellectuele politicus die toch dichtbij de mensen blijf.  De kern van dit blogje komt uit zijn boek, het interview in Parool en de lezing bij de Balie op 26 februari. Deze laatste kun je ook zelf luisteren:

Pieter Omtzigt lezing bij De Balie – tien voorstellen voor meer macht en tegenmacht in Nederland – YouTube

Houtrot in de Trias Politica

Pieter spreekt deze stevige tekst. We hadden niet anders verwacht. Hij wil mechanismen ontrafelen. Tegenmacht in bouwen. Goede besluiten nemen op basis van feiten. Hij waarschuwt. Met deze Pieter krijg je geen makkelijke oplossingen. Boek ‘nieuw sociaal contract’ is geen gemakkelijk boek. Mooi is de vergelijking die Pieter maakt met de afschaffing van de kinderarbeid. Niet met de eerste oproep, niet met de kinderwet van Van Houten, maar met de leerplichtwet was dit pas realiteit.

Pieter wijst er op dat modellen in de politiek belangrijker zijn dan mensen. Modellen leiden tot rijen bij de schuldhulpverlening en bij de voedselbank. Regelingen en toeslagen werken met prikkels. Steeds harder wordende prikkels. Is het nog rechtvaardig, is het nodig begrijpelijk en dergelijke wordt niet gevraagd.  De planbureaus doen niet anders dan modellen maken. Er zijn 2 keer zoveel mensen bij de planbureaus als bij de onderzoekers als de WRR en dergelijk. En voorlichters bij ministeries zijn er zelfs 4 keer zoveel… dat is volkomen scheef. Pieter blijkt terug op wat er gebeurd is  en hoe het tot grote ergerlijkheid lang geduurd heeft om alles naar buiten te krijgen.

Terugblik op toeslagen

Eigenlijk is de wet kindertoeslag wel vrij duidelijk. € 900 per maand onterecht ontvangen? Dan in één keer terugvorderen. Voor minimum-inkomen-moeder is zo’n € 10.000 gelijk aan een ‘financiële doodstraf’. Bij fraudeverdenking werd daar nog eens harder op reageert. Alles gaat gelijk in de stop en fiscus claimt bedragen terug. Bij een bezwaar ging fiscus er 18 maanden over doen. Had in de helft van de tijd gemoeten. Als je dan had verloren, moest je naar rechtbank. Weer maanden verder.  En daar hield de fiscus stukken achter. De rechters doorzagen het ook niet. De toetsing aan Algemene beginselen van behoorlijk bestuur liet zwaar te wensen over. En er was een derde probleem: u bent fraudeur (staat voor alle regelingen nu op de zwarte lijst). En dat werkt dus door in alle systemen van de overheid. Geen huurhuis, geen baan bij overheid, stress, huwelijksproblemen, kinderen uit huis geplaatst. Mensen hebben dus erg geleden.

Cover-up (Rutte doctrine)

Het duurt jaren voordat een en ander duidelijk wordt. Dit is door ambtenaren van Rutte de zogenaamde de ‘Rutte-doctrine genoemd…..ondanks alles greep er niemand bij de belastingdienst in. Zelfs de ombudsman schreef: zet het recht. Ouders die in beroep gingen krijgen geen gelijk. Niet alle stukken worden beschikbaar gesteld en de rechters en de Raad van State lijken vrijwel automatisch de fiscus gelijk te geven. De AP (autoriteit persoonsgegevens) doet nog steeds onderzoek….. naar privacyschending… De klokkenluider bij fiscus: strafontslag. Tweede kamer heeft uiteindelijk daarop ingegrepen en daarom heeft hij zijn functie behouden. Fiscus tot 2024 kan niet aan AVG voldoen, maar wordt niet gestraft. De gehanteerde zwarte lijsten zijn niet bekend.

Er zijn 20 tot 30 vragen in 20 setjes gesteld door Pieter. SP en Denk hebben ook vragen gesteld. Gezamenlijk bijna zo’n 2.000 vragen. Regering heeft grondwet niet nageleefd en cruciale documenten zijn er weggehouden bij Tweede Kamer. Kamer kon haar controlerende taak niet naar behoren uitvoeren. Documenten als:

  • De interpretatie van 2009 van de landsadvocaat;
  • Palmen-memo geschreven in 2017. De interne jurist van de fiscus die aangaf: de fiscus heeft fout gehandeld;

Dergelijke stukken hebben wij pas op de avond voor het aftreden van deze regering gekregen. Kabinet Rutte heeft slecht gehandeld: vlak voor debat om verantwoording af te leggen al af te treden. Er waren geen argumenten waarmee men zich kon verdedigen. Commissie van Dam gaf aan: de regering heeft de kamer onjuist, onvolledig, ontijdig geïnformeerd’. Regering had tot juni 2019 zelf niet door hoe groot het probleem was. Regering zag dus zelf niet…… En was dit uniek? Er zijn meer van dit soort zaken:

  1. Verpleegzorg/GGZ (WLZ) en kinderopvang (15 jaar vragen over gesteld, wet wel aangenomen niet ingevoerd, zijn er nog 9 wetten in Nederland die zijn aangenomen en niet worden uitgevoerd);
  2. Commissie Bosman…over het niet functioneren van uitvoeringsorganisaties, komt 25 februari jongstleden met een rapport;
  3. Groningen-dossier inzake compensatie voor aardbevingsschaden;

Bosmanrapport zie: Tijdelijke commissie Uitvoeringsorganisaties | Tweede Kamer der Staten-Generaal.

Kortom het is een fundamenteel probleem. Op basis van deze affaire kunnen we zeggen het toeslagenstelsel veranderen MOET, maar een regering die het niet begrijpt en burgers die regelingen niet begrijpen daar is iets fundamenteel mis. De trias politica moet worden hersteld. Daarom deze 10 verbetervoorstellen.

10 verbetervoorstellen van Nieuw Sociaal Contract

  1. Grondwettelijk hof instellen; Bijvoorbeeld ook om naar dit hof te kunnen toestappen als er vragen zijn inzake artikel 68, het recht om informatie. Om te komen tot informatie zonder zwarte lak. Voor zo’n hof moeten we de grondwet artikel 120 wijzigen en dat gaat wel jaar of 5 duren.
  2. Nieuw kiesstelsel. Geen partij-afhankelijkheid, niet alleen randstedelingen. Kamerlid moet lastig kunnen zijn. Regionaal kiesstelsel. Dus regionaal mandaat of regionale steun. Dichterbij de burger. Meer volksvertegenwoordigers. Neem het Deense systeem. Bij WNL op zondag 28 februari 2021 verdedigt Pieter deze stelling. Hij is het voorbeeld van een regionaal mandaat. Door 100.000 directe stemmen kunnen partij-bobo’s hem niet gemakkelijk aan de kant zetten;
  3. Betere volksvertegenwoordiging. Nu met 15 partijen in de kamer. Wetten toetsen op deugdelijke toepassing gebeurd niet (voldoende). Wet moet artikel voor artikel worden behandeld. Soms 2 keer behandelen. Na amendementen nogmaals de wet behandelen. Zie Wouter Bos die tegen zijn eigen wet stemde om deze zo was verbouwd dat hij er uiteindelijk niet meer mee-eens was. Commissie ‘Rijksuitgaven’ is geen overbodige luxe. Ook toepassen bij akkoorden. Pensioenakkoord, klimaatakkoord etc. Zeker omdat hier miljarden mee omgaan.
  4. Beter bestuursrecht. Toch (helaas) een commissie instellen. Staatscommissie over de rechtsbescherming. Vooral rechtsbijstand ook regelen omdat bij Toeslagenaffaire duidelijk werd door fraudeverdenking dat de ouders geen rechtsbijstand kunnen genieten als fraudeur….
  5. Betere ambtelijke dienst. Dit gaat niet alleen over de ‘raamambtenaren’, er zijn ook hard werkende ambtenaren van goede wil. Maar de 88 hoogste ambtenaren zaten 2 jaar gemiddeld op hun stoel. Topambtenaren van fiscus waren oud-IND-directieleden, dat geeft een bepaald mensbeeld. Betere klokkenluider-bescherming van ambtenaren. Zie de voorstellen van de Raad van Europa. Pikmeerarresten gebruiken. Tuchtrecht voor ambtenaren instellen misschien wel instellen? En een campagne voor ‘gewoon Nederlands’. Stukken moeten voor 90% van de bevolking leesbaar zijn. Zie UK die dat toepast. Naam en telefoonnummer ambtenaar vermelden op alle stukken.
  6. Inspecties en onderzoekers moeten veel onafhankelijker. Nu geen eigen budget, geen openbaarheid rapportages, geen mogelijkheid om inspecteurs te horen door tweede kamer. Geen onafhankelijk onderzoekstandaarden. Instellen van bijvoorbeeld een belastingombudsman.
  7. Levendiger maatschappelijk middenveld. Iedereen op het maatschappelijk middenveld hangt aan het subsidie-infuus. Dus geen weerstand genoeg. Zie BOINK, ouders in de kinderopvang, zij waren voorzichtig om hun subsidie niet te verliezen…. Bij dergelijke organisaties moet je een charityboard instellen. I.v.m. bescherming tegen invloeden van buiten. En politiek moet zich daar niet bij bemoeien. Onderzoeksjournalistiek wordt minder en minder. Pers loopt achter hypes aan. En zit te dicht bij de politiek. Daar moet meer budget voor gemaakt worden. Pieter vindt het angstig dat alle kranten in Nederland in handen zijn van twee Belgische mediaconglomeraten.
  8. Bestaanszekerheid definiëren. Sociaal minimum? Het minimumloon is veel te laag om rond te komen.
  9. Minder planbureaus, minder voorlichters, minder modellen. En modellen moeten transparant zijn. Alle modellen zijn fout, maar sommige zijn wel handig.
  10. Openheid en goede informatiehuishouding. Archiefwet moet nageleefd door overheid. AP moet handhaven. Rutte niet alles verbergen (Rutte doctrine 1 en 2). Er zijn geen gespreksverslagen van besprekingen op ministerie van algemene zaken….dat is te gek voor woorden als je het vergelijkt met leraren, thuiszorgers en verplegers, die alles moeten bijhouden…..

Tenslotte, citeert Pieter Thomas van Aquino als hij zichzelf de vraag stelt, zijn we er nu met deze 10 voorstellen…nee we zijn er nog niet. Aquino zei: een rechtvaardige samenleving rust niet enkel op wetten, regels en procedures. Zij rust op een standvaste en bestendige wil van regering en burgers. Niet alleen bij het maken van wetten en regels, maar bij de uitvoering daarvan. Het land Nederland is nog niet af. Dat erkennen is niets mis mee. Er is een opgave, maar als we dijken kunnen bouwen en vele problemen heeft kunnen weerstaan, dat moet dit kunnen oplossen! Maar waarom Thomas van Aquino?

Thomas van Aguino

Dat Pieter Thomas van Aquino in zijn speech citeert is niet verwonderlijk als je zijn achtergrond kent.  Pieter Herman Omtzigt studeerde op het R.K. Lyceum in Hengelo, dan op de universiteit van Exeter in Engeland, vervolgens een jaar in Rome, dan voor zijn promotie in Florence, om daarna 2 jaar als onderzoeker in Varese (ook Italië) aan de slag te gaan. Vervolgens is hij nog onderzoeker aan de UvA in Amsterdam om dan voor CDA in de Tweede kamer te komen. Dat was in 2003 toen hij als nummer 51 de kamer binnen kwam. Eerst nog niet op eigen kracht, maar doordat velen doorschoven naar kabinet Balkenende II. De katholiek Pieter, die studeerde op meerdere universiteiten in Italië, de econometrist Pieter die de rede combineert met het geloof. Die Pieter sluit zijn verhaal af met Aquino. Wie was het en waarom is hij interessant?

Thomas van Aquino, Aquinas of Thomas Aquinas (Roccasecca, ± 1225 – Fossanova, 7 maart 1274) was een Italiaanse filosoof en theoloog, die tot de scholastici gerekend wordt. Hij is de meest invloedrijke systematische denker op theologisch en wijsgerig gebied uit de middeleeuwen. Zijn werken bleven eeuwenlang hoog aanzien genieten in de katholieke kerk. In de tuin van de Radboud Universiteit staat een groot beeld van hem. Groot ook omdat Aquino zelf een grote man was…ook fysiek.

Hij wordt gezien als een van de belangrijkste denkers van de Middeleeuwen. Hij bracht een synthese tot stand tussen Aristoteles en het christendom. Thomas had de bijnaam doctor angelicus, oftewel de engelachtige. Hij kreeg die bijnaam vanwege zijn zachtaardigheid en oprechtheid.

Volgens Thomas bestaat er een totale ordening van alle Zijn. God kent aan elk zijnde een plaats en bedoeling binnen de zijnsordening toe. We kunnen God en Zijn bedoelingen op twee manieren achterhalen: via de rede en via het geloof. Over de verhouding tussen deze twee woedde in Thomas’ tijd een heftig debat. Thomas stelde dat de waarheden van de rede en het geloof niet verschillend zijn, omdat ze beide van God afkomstig zijn en elkaar dus niet kunnen tegenspreken. Methodisch gezien volgen de rede en het geloof echter een verschillende weg. De rede (de filosofie) begint bij de geschapen dingen en komt uiteindelijk uit bij God; het geloof (de theologie) begint bij God. Hiermee bakende Thomas een eigen gebied af voor de filosofie. Die was niet langer alleen maar ancilla theologiae (de dienstmaagd van de theologie), maar had een eigen terrein met een eigen methode. Daar kwam bij dat Thomas de filosofie niet als gevaar zag voor het geloof, maar filosofie een rol toebedeelde binnen de religie: de filosofie verschaft rationele grondslagen voor de openbaringen Gods.

Op basis van filosofische argumenten bewijst Thomas het bestaan van God op vijf manieren. Geen enkel bewijs is a priori en elk bewijs gaat uit van de zintuiglijk waarneembare werkelijkheid. Zo stelt hij, in navolging van Aristoteles, dat alle beweging een oorzaak heeft. Omdat alles beweegt, moet er iets zijn dat alles in beweging heeft gezet. ‘Iedereen beschouwt dit als God’, stelt Thomas. Als deze eerste beweger of eerste oorzaak er niet zou zijn, zouden alle gevolgen ook achterwege blijven. De wereld zou dan stilstaan. Bovendien weten we dat sommige zaken mooier of beter zijn dan andere. Het mooiste, grootste, schoonste enz., kennen we als God. Deze God is het ultieme criterium om zaken te beoordelen en als zodanig de oorzaak van het feit dat sommige zaken mooier en beter zijn dan andere. Het allermooiste en beste – God zelf – is voor ons stervelingen volgens Thomas echter niet geheel te bevatten.

Thomas is op 18 juli 1323 door Paus Johannes XXII heilig verklaard. Paus Leo XIII stelde in zijn encycliek uit 1873 dat Thomas aanbeveling verdiende in de filosofische opleidingen binnen de kerk. Mede naar aanleiding daarvan ontstond het neothomisme. Paus Johannes Paulus II wijdde in 2000 onder de titel Fides et ratio ook een encycliek aan Thomas. Kortom Thomas van Aquino zijn gedachten leven voort na 2000, zelfs in 2021 als Pieter zijn speech in de balie er mee afsluit….en is Pieter, is het CDA, zijn wij er dan klaar mee? Is de missie voltooid? Dit zegt Pieter in het parool: ’“Nee, we moeten eraan werken, anders hebben we zo een nieuwe affaire. Bij de toeslagen ging het op veel fronten mis: de Kamer en journalisten hadden te laat door wat er speelde, informatie werd verdraaid en achtergehouden, de Ombudsman leverde goed werk, maar pakte niet door, de Raad van State gaf de Belastingdienst bijna automatisch gelijk en over de Autoriteit Persoonsgegevens hoeven we het niet te hebben. Er zat geen masterplan achter, maar ondertussen ging het gruwelijk mis.’

Parool schrijft: het grijpt Omtzigt zichtbaar aan. Hij zit sinds 2003 in de Tweede Kamer voor het CDA, maar heeft er nog moeite mee. Vooral de laatste jaren geniet hij aanzien door zijn aanhoudende aanpak, maar de weg er­heen was hobbelig. Bij de verkiezingen van 2012 knokte hij zich via een persoonlijke campagne opnieuw de Kamer in, nadat de partijtop hem op een onverkiesbare plek had gezet. Zijn boek leest als een aanklacht tegen een wankele rechtsstaat, met een brak systeem van macht en te­genmacht en een ongezonde kluwen van belangenorganisaties, media, voorlichters en politici die op de vierkante kilometer van het Binnenhof te dicht tegen elkaar aan schurken en daardoor ook veel te ver af staan van de mensen in het land. Met zijn harde uithalen maakt hij geregeld vijanden. En de toeslagenaffaire geeft de essentie aan van het probleem weer: informatie komt niet naar buiten’.

Lessen voor politici

Dus kent dit boek ook lessen voor politici. Ik bedacht er op basis van alle bovenstaande stukken 10, daarmee sluit ik dit blogje af:

  1. Rede en geloof kunnen samen gaan;
  2. Lees de stukken goed, voorstellen, wetten of verordeningen, lees ze artikel voor artikel;
  3. Behandel wetten en verordeningen niet 1 keer, maar 2 keer. Dus afzonderlijke behandeling van het geamendeerde voorstel in een extra vergadering;
  4. Stop niet met het stellen van vragen, als het moet stel er 2.000;
  5. Gebruik rede en standvastigheid bij toepassing van wetten en regels (stel de vraag: dient dit nog wel het doel waar het voor bedoeld is);
  6. Als het fout gaat (Pieter noemt de rol van PH Donner in de toeslagenaffaire) dan mag je ook partijgenoten daarop aanspreken;
  7. Als je de informatie niet van de ‘regering’ of de ‘ambtelijke dienst’ krijgt. Spreek iemand persoonlijk aan die dergelijk regelgeving moet ‘ondergaan’;
  8. Alles zal in de openbaarheid komen dus weet open en transparant over politiek handelen (schrijf er eens een blogje of boek over….);
  9. Werk geen 70-80 uur per week, dat houdt je niet vol;
  10. En het is tijd voor een ‘nieuw sociaal contract’…..

Dank Dr. P.H. Omtzigt voor deze spiegel