Blog over college 5 van de ESG-assurance-opleiding en hoe dit samenloopt met corona-crisis, KLM-miljarden en Paulus Gerardus Josephus Maria Polman. En zijn intrigerende uitspraak: ‘zolang wij aan dode bomen wel waarde toekennen en aan levende niet, gaat de wereld kapot, wat is dus de waarde van levende bomen?.

Inleiding en samenvatting
Op vrijdag 24 april hadden we college 5 van de ESG-assurance opleiding aan de (digitale) RUG. College van de geweldig spreker professor Jaap van Manen, de governance-specialist van Nederland. Juist nu, net over het midden van de corona-crisis, als we weer vooruitblikken. Bij dit college werd een interview uit de Ukrant van RUG verspreid. Een interview met Jeroen Smit. Geweten van de Nederland. En alsof het van bovenaf gestuurd is….Jeroen Smit en Marcia Luyten schrijven zaterdag 25 april een pamflet in de Volkskrant: ‘Winstzieke bedrijven hebben geen bestaansrecht’. De groende draad in dit alles: wat is de waarde van levende bomen en hoe bepalen we die? O ja, op 24 april schrijft jaarverslaggevingsexpert Professor Arjan Brouwer ook nog even over de noodzaak om tot een wereldwijde standaard voor duurzaamheidsverslagen te komen…! Een corona-weekend waarin veel bij elkaar komt….

Jaap van Manen
Boeiende spreker deze heer. Deze eminentie uit de accountancy, afdeling governance. Het was me niet duidelijk geworden dat hij zo begaan was met duurzaamheid. Daarbij had ik niet echt opgelet. In de nieuwste governance-code van o.a. zijn hand was volop sprake van LTWC. Lange-termijn-waarde-creatie als belangrijke opdracht van de commissaris van vandaag. Waarschijnlijk had ik hem naar onze ‘correspondentie’ van 2003 een beetje genegeerd. Hierbij screenprint van college anno april 2020:

Hoewel het verleidelijk is om uitgebreid stil te staan bij de lessen van van Manen t.a.v. de rol van de commissaris, wil ik me beperken tot de link met ESG. Dat andere deel kan ik in 10 heerlijke oneliners samenvatten:

  1. Kwaliteit van de RvC wordt in de 1ste, 2de en 3de plaats bepaald door de kwaliteit van de voorzitter RvC;
  2. Commissarissen zijn geselecteerd op onwetendheid;
  3. Succesvolle CEO’s en/of ondernemers kunnen hele slechte toezichthouders zijn;
  4. Commissarissen zijn de machteloze baas (van de baas);
  5. Commissarissen zien nieuwe risico’s niet (meer) en leven te veel in de oude economie;
  6. De RvC mist informele informatie en kan daarmee de cultuur van een bedrijf heel moeilijk beoordelen.
  7. Voor iemand die werkt met een hamer ziet alles eruit als een steiger….
  8. Onafhankelijkheid is een basisvoorwaarde voor een goede commissaris;
  9. Foute zinnen van commissarissen beginnen met ‘Ik vind…..’.
  10. Er zijn twee soorten commissarissen ‘zij die vragen stellen om na te denken’ en ‘zij die nadenken om dan vragen te stellen’.

Met als uitsmijter: ‘ een commissaris met angst kan nooit een goed klankbord zijn’. Een RvC moet onderling hardop kunnen praten over ‘hoe zou jij dat aanpakken’ en de RvB zou daar gewoon eens naar moeten luisteren en die punten uitpakken die voor haar of hem nuttig zijn.

Governance en ESG
Jaap van Manen vraagt aandacht voor het onderstaande kaartje van de wereld. We kijken er vreemd tegenaan. Zuid-Amerika, Australië en Afrika die bovenaan staan….maar als je daar woont dan ziet de wereld er dus anders uit. Dit kaartje symboliseert de invloed van het wereldbeeld wat we hebben. Als we vanuit governance naar duurzaamheid kijken, dan is ons wereldbeeld van groot belang. Een goede RvC heeft dan ook grote diversiteit, verschillende achtergronden en verschillende wereldbeelden. Van Manen schetst glimlachend dat overal op de wereld gehoorzaamheid een deugd is…..behalve in Nederland….zegt iets over onze cultuur.

In deze tijd van Corona zien we hoe kwetsbaar onze economieën zijn geworden. Globalisering kan er voor zorgen dat dergelijke problemen zich vaker voordoen. Problemen die niet met regelgeving te voorkomen zijn.
Van Manen noemt de grote cultuurverschillen die tussen commissarissen bestaan. Wordt in Nederland bij grote reorganisatie door de commissaris aan de CEO gevraagd ‘wat betekend dat voor jou’, zal de Angelsaksische commissaris de CEO prijzen voor de impuls die hij/zij aan de winstgevendheid van het bedrijf heeft gegeven. Zie de bonus van KLM-Topman Elbers… De vraag wat betekent het voor jou is overigens een indirecte vraag: het wil zeggen, wat gaat jij als voorbeeld nu zelf doen?

Een tweede casus in deze reeks is een klassieker: Henry Ford wil dat heel Amerika een betaalbare auto kan rijden en dat zijn medewerkers goed betaald worden. Dit zijn de twee hoofddoelstellingen in 1916, maar de (minderheids-) aandeelhouder ‘familie Dodge’ maakt daar een hoop stampij over, het gaat hen om uitkering aan de aandeelhouders. Als die voldoende vermogen opgebouwd heeft, dan moet die aandeelhouder (in privé) maar werken aan goede doelen. Dat is geen primair doel voor de onderneming. Bijzonder voorbeeld in het licht van de Kraft-Heinz botsing met Unilever….

Van Manen rekent en passsant ook even af met de vooroordelen rondom de agency-theorie. Zijn de baasjes (principaal) in deze theorie ook allemaal geldbeluste boefjes? Dit moeten we straks ook even bij Paul Polman terug laten komen. De nummer 1 duurzaamheids-CEO van Nederland….

Schijntegenstelling
Cruciaal in het betoog van Van Manen (en straks ook bij Jeroen Smit) is de opmerking dat de discussie over ‘korte termijn doelstellingen gerichte aandeelhouders’ een grote schijntegenstelling zit. De LTWC is juist in het belang van de aandeelhouder. Vermogensbeheerder APG en de resultaten van Unilever bewijzen dat ook:


De duurzaamheidsdoelstellingen van Unilever zorgen juist voor goed rendement…… Van Manen waarschuwt anderzijds ook voor te eenzijdig kijken naar ‘substainability’, geen aandacht voor ‘economics’ maakt een bedrijf of een CEO kwetsbaar. Is de aandeelhouder ook tevreden over de LTWC? Hoewel bestuur moet sturen op LTWC, moet ook de aandeelhouder zijn/haar nek uit willen steken. Van Manen denkt hardop over het beschermen van bestuurders tegen niet LTWC-gedreven aandeelhouders. Hij mompelt iets over ‘oprichtersaandelen’. En hij wijst op de familiebedrijven waar dit veel beter geborgd is. De familie heeft immers automatisch een meer-generaties-doelstelling. Hoopvol voor het MKB.

Jaap gaat in op het RvC-verslag in het jaarverslag. Stop met het invullen van standaarden of vragenlijsten. Ga als RvC bij elkaar zitten en zeg ‘wat vinden we nu echt belangrijk voor dit bedrijf’, de cijfers kunnen als een soort hygiëne worden afgehandeld, moet aandacht hebben, maar daar gaat het uiteindelijk niet om! Het moet gaan om de duurzaamheid van het verdienmodel. Daarom moet vooruit gekeken worden, moeten de RvC de SDG’s kennen en doornemen. Wat draagt ons bedrijf daaraan bij? Dan wordt het werk van het bedrijf zinvol en houdt de commissaris zinvol werk. De vragen zijn dan dus ook:

  1. Hoe geaccepteerd is de LTWC?
  2. Hoe geven we vorm aan de LTWC: expliciet maken vraagt lange termijn visie die verschillend is per bedrijf.
  3. Hoe is de stakeholder engagement. Hoe is de stakeholder hierin vertegenwoordigd? OR vaak verder van de tafel? Is er ‘de grote dialoog’?
  4. Welke invloed hebben financiers en beleggers?
  5. Wat zijn de bevoegdheden van de stakeholders (OR vaak ver van deze belangrijke besluitvorming, anderzijds heeft de OR met adviesrecht in Nederland een krachtig wapen)
  6. RvB moet dit allemaal kunnen verdragen. Hoe is de reactie van RvB? Hoe is de chemie me de toezichthouder?
  7. RvB moeten daar heel goed mee omgaan, dit proces in goede banen leiden.

Van Manen: over de invloed van producten op obesitas, daar wordt bij de board van Unilever over spreken. Dat is cruciaal voor de toekomst en daarmee legt van Manen een brug naar de hiermee gebundelde onderwerpen van dit weekend. Als we de productenlijst bekijken dan snappen we dat wel…

Groene voorwaarden
In de discussie in Op1 op zaterdagavond tussen voor – en tegenstanders van ‘groene voorwaarden’ aan de KLM-miljarden en het pamflet ‘Winstzieke bedrijven hebben geen bestaansrecht’ komt ook een interessante kwestie naar voren. Hoe gaan we dat meten. De pamfletschrijvers moeten de in hun enthousiasme opgeschreven ‘met terugwerkende kracht’ intrekken. Minister Koolmees heeft het ook gezegd: ‘hoe moet ik een bedrijf langs de ‘deuglat’ leggen?’…kortom hoewel Jeroen Smit aangeeft dat ‘dit het momentum’ is, is er nog een obstakel, hoe meten we de niet-financiële bijdrage van een bedrijf aan deze wereld.

Ondertekend door 113 mensen. Daaronder Paul Polman, daarnaast 2 met de accountancy verbonden personen. Karen Maas, hoogleraar Accountancy aan de EUR en Marleen Janssen Groesbeek, lector sustainable finance & accounting.

Partijen weten heel goed welke voorwaarden aan KLM gesteld moeten worden. Meedoen met CO-2-reductieplan, geen nachtvluchten en stimuleren van treinreizen op korte afstanden. De pamfletschrijvers me Jeroen en Marcia als woordvoerders hebben drie voorwaarden gesteld:

  1. Fair share belasting betalen, juiste belasting moraal
  2. Positief antwoord op de vraag: heeft de samenleving er iets aan (> meer dan alleen waarde voor aandeelhouders)
  3. Stimuleren van duurzaamheid, sociaal rechtvaardig enz.

Marcia geeft aan dat we leren moeten van de financiële crisis uit 2008. We hebben toen miljarden in (bancaire) bedrijven gestopt, maar welke waardeoverdracht hebben we daarvoor terug zien komen. Of hebben de bedrijven de nieuwe winsten opgespaard en kunnen ze daarmee tegenvallers verdragen? Hoe moeten we bedrijven steunen die hun vermogen hebben laten verdampen door dividenduitkeringen en inkoop van (eigen) aandelen. Booking.com wordt als voorbeeld genoemd. Miljarden winst, veel aandelen ingekocht en daarmee grote schulden op de balans. Zo’n bedrijf kan in moeilijkheden komen, maar is het dan de taak van de belastingbetaler om daarin bij te dragen? Tegenstander Martin Visser wijst erop dat de noodplannen alleen bedoeld zijn om banen te behouden…..

Smit geeft aan we moeten het moment pakken, we helpen bedrijven en bedrijven snakken d’r naar om meer naar de lange termijn te kijken. Kapitalisme op de kort termijn gericht is voorbij. Jeroen Smit wijst op de strijd van Paul Polman, een eenzame strijd. De classificatie van bedrijven zou gemaakt en bepaald moeten worden door pensioenfondsen en grote investeerders. Alleen de pensioenfondsen hebben al 1500 miljard te investeren. Daarom moeten zij de regie krijgen. Opdracht krijgen om classificatie te maken. Smit is hoopvol over de Europese Green Deal. De EU gaat maatregelen nemen en wacht niet op de langzame internationale ontwikkelingen. Zeer terecht want 90% van de Europeanen maakt zich zorgen over ontwikkelingen van het klimaat stelt Smit. In het debat bij OP1 geeft viroloog Marion Koopmans een laatste zetje. ‘een crisis als nu gaat in de huidige maatschappij vaker voorkomen’…dat sluit aan op de beroemde uitspraak: niemand kan succesvol zijn in en wereld die faalt.

Paul Polman
Zijn naam is al even gevallen, Paul Polman, inmiddels ‘met pensioen’ als CEO van Unilever. Tegenwoordig voorzitter van de internationale kamer van koophandel. Polman was de CEO van het Brits-Nederlandse bedrijf Unilever die de verpersoonlijking is van een man die Winst en Duurzaamheid in balans moest blijven brengen. Jeroen Smit werd door deze tegenstelling erg geïntrigeerd. Hij schreef er het boek ‘Het grote gevecht’ over.

Over het de gevechten die Polman moest voeren tussen winstgerichtere Engelse aandeelhouders en de duurzaamheidsambities van deze onderneming. Maar ook het gevecht tussen Unilever en het (grotere) Amerikaanse Kraft-Heinz. Waarbij er ook sprake was van een clash of cultures…of is er meer?

Polman op bezoek bij de premier van India. Unilever heeft in 2019 toegezegd 100 miljoen te investeren in de sanitaire voorzieningen in India.

Polman is vanaf 2012 betrokken vanuit het internationale bedrijfsleven bij het opstellen van de Substainability Development Goals.

Je ziet dat Unilever dit statement op haar website heeft staan:
Het bedrijfsleven moet de maatschappij dienen. Maar de huidige vorm van kapitalisme laat teveel mensen in de steek. Het gat tussen de rijken en de armen groeit, de aarde staat onder enorme druk en men heeft nog nooit zo weinig vertrouwen gehad in het bedrijfsleven. Velen betogen dat het hoog tijd is voor een meer inclusieve vorm van kapitalisme. Wij zijn het daarmee eens. Wij geloven dat het niet mogelijk is voor een bedrijf om op de lange termijn succesvol te zijn in een wereld die armoede, honger en klimaatverandering kent. Maar kan het bedrijfsleven echt helpen het huidige systeem een nieuwe vorm te geven? Unilever is ervan overtuigd dat het antwoord daarop ‘ja’ is.

Mislukte overname Unilever door Heinz-Kraft
In februari 2017 brengt de NOS het volgende bericht: ‘Het Amerikaanse Kraft Heinz staakt zijn poging om Unilever over te nemen. Dat hebben Kraft Heinz en Unilever in een gezamenlijk persbericht bekend gemaakt. Kraft Heinz bood vlak voor het weekend 134 miljard euro voor Unilever, maar het Brits-Nederlandse concern wees dat bod meteen af. Unilever liet vrijdag meteen weten geen interesse te hebben in een overname door Kraft Heinz. Volgens Unilever was het bod te laag en het zag geen financiële of strategische voordelen.’
Bleef een bijzondere poging dat het kleiner Heinz-Kraft (26 miljard omzet) het grotere Unilever (54 miljard) zou kunnen overnemen. In een kort gezamenlijk persbericht benadrukt Kraft Heinz verder dat het zeer veel respect heeft voor de bedrijfscultuur bij Unilever en voor het bestuur en de strategie. Met een omzet van 26 miljard euro is Kraft Heinz veel kleiner dan Unilever.

Je ziet wel dat er grote verschillen in de cultuur van de beide bedrijven bestaan. Als we de duurzaamheidsindex in Newsweek van 2017 bekijken dan zien we dat Unilever op plaats 7 staat. Maar dat Unliever ook maar 50% van de winstgevendheid heeft van H-K.

Een ander gevecht zouden de verleidingen kunnen zijn. Polman zou dus 200 mln. kunnen verdienen. De Angelsaksische mentaliteit is behoorlijk ‘money-driven’. Polman gaat niet mee in deze verzoeken. Het salaris van Polman is overigens ook regelmatig een onderwerp van discussie. Zijn vaste salaris is voor een CEO te overzien, maar eerder zagen we al Unilever ook financieel goed boert en dat zorgt bij een concern als Unilever voor flinke bonussen. Polman zegt daar zelf over dat in internationaal verband hij een normaal salaris geniet. In zijn topjaren genoot hij toch een inkomen van zeker zo’n 8 mln….

We citeren nog even uit een interview met Paul Polman. Aan het einde van zijn carrière komt hij nog even onder vuur te liggen vanwege zijn pleidooi om de dividend te belasting af te schaffen. Onder druk van de Engelse aandeelhouders en met als doel om hen te overtuigen naar Rotterdam te verhuizen.

1. Had u niet eerder in actie moeten komen om de aandeelhouders tevreden te stellen? ,,Nee, bij ons draait het niet alleen om aandeelhouders. Ik kan heel makkelijk een derde van het personeel eruit gooien en de kosten omlaag schroeven. En natuurlijk zijn er aandeelhouders die dan zeggen: yes, I like that. De vraag is: wil je winst voor een paar miljardairs of voor miljarden mensen?’’

2. U maakt zich zorgen over de macht van miljardairs? ,,Mijn grootste zorg is het economische systeem waarin de inkomensverschillen groter worden. Het wereldvoedselvraagstuk, het klimaat: zulke problemen vereisen lange termijn oplossingen, terwijl de markt veel druk zet op kortetermijnwinst.’’

3. Bent u wat dat betreft gedesillusioneerd geraakt? ,Ik zou niet weten waarom. Wij hebben juist laten zien dat het wél werkt: dat je tien jaar lang kunt groeien op een verantwoorde manier. Dit jaar stonden we alweer bovenaan in de Dow Jones Sustainability Index (een gerenommeerde ranglijst van duurzame bedrijven, red.). Helaas, zou ik bijna zeggen. Ik had graag gezien dat een ander bedrijf zo ver was.’’
https://www.ad.nl/binnenland/dividenddebacle-was-voor-mark-en-mij-een-teleurstelling~a24d8314/?referrer=https://www.rtlz.nl/beurs/bedrijven/artikel/4501606/paul-polman-unilever-duurzaamheid-vertrek-jope-dividendbelasting

Duurzaamheidsranglijst
Op de genoemde duurzaamheidsindex zien we ook twee Nederlandse bedrijven. Opvallend hoog staat ING. Echter nog hoger staat Philips. En dat was voor ESG-studenten niet zo’n verrassing. In college 1 kregen we al de interessante ‘sustainability profit & loss’ van Philips voorgeschoteld.

Clash of cultures
Je ziet in de media dat niet iedereen er van overtuigt is dat de foscus op verduurzaming door Unilever de meest verstandige route is. Zo schrijf in 2017 het NRC het volgende bericht. Daarin wijzen zij ook de kwetsbaarheid van minder winstgevende bedrijven. De zittende aandeelhouders (institutionele beleggers) kunnen dus bij deze deal +30% waarde sprong maken. Dan geven zij daaraan al gauw voorgang. Antwoorden zijn dan: ‘wij zijn hier op aarde om dekking van pensioenen van hardwerkende mensen veilig te stellen’….is dat een clash of cultures? Het is rationeel en opdrachtgericht werken. Het is denken in smal rendement….

https://www.nrc.nl/nieuws/2017/02/21/een-beetje-kraft-voor-unilever-6852879-a1547079

Daar staat tegenover dat Unilever maar half zo winstgevend is als zijn Amerikaanse branchegenoot. Ook blijft de beurswaardering van Unilever, in verhouding met de winst van het bedrijf, flink achter bij die van Kraft Heinz. Dat rechtvaardigt echter niet de conclusie dat duurzaamheid hoge winstmarges en rendement in de weg staat, zegt Claudia Kruse, hoofd corporate governance van pensioenbelegger APG. Integendeel. „De relatie tussen bedrijfsprestaties en duurzaamheid is de heilige graal in ons vakgebied. Steeds meer studies wijzen op een positief verband.”

Dat is een interessante stelling van deze mevrouw Kruse. We zoeken haar even op. Ze blijkt bij APG (die de beleggingen van ABP doen) hoofd sustainability and goverance te zijn en wijst op de rol van pensioenfondsen in Nederland….

Jeroen Smit in de Ukrant over Unilever
Juist dit weekend verscheen alumni van het jaar Jeroen Smit (bedrijfskunde RUG) met een interview in de Ukrant. Hierbij de kop en de eerste alinea’s van het artikel. Smit wordt gevraagd naar Polman en ‘het grote gevecht’.

In het artikel komt hij Smit ook te spreken over ‘cijferaars’. Een term die ik nog ken van Dirk Mulder als hij sprak over zijn accountants. Smit ziet integrated reporting wel zitten. Accountants die de (milieu-) schade (of baten) te berekenen? Smit ziet wel problemen. Smit maakt zich wel zorgen over de verbondenheid van de grote accountantskantoren met de multinationals… en we kunnen niet alles even goed berekenen…. Smit citeert dan (zie rood omkaderd) Polman. Polman gebruikt beeldspraak die erg treffend is. De prijs van een dode boom als brandstof is gemakkelijk te bepalen. Maar de waarde van een levende boom is dat niet. En dat is nodig omdat in de discussie over het omhakken van de boom het nuttig is om te weten wat de waarde is van de boom als deze in leven blijft. We moeten dus naar de ‘true value’ en naar een economie die werkt met werkelijke (integrale) waarden. Kunnen we dat niet inzichtelijk maken dan loopt het volgens Polman slecht met de aarde af…’cijferaars’ spelen dus een cruciale rol. They will save he world…!?

Arjan Brouwer, professor externe verslaggeving

https://www.accountant.nl/discussie/columns/2020/4/niet-financiele-informatie-voor-iedereen-en-door-iedereen/

Op donderdag de 23ste verscheen in ‘de Accountant’ ook een column van de meestal ‘leuk schrijvende en uitgesproken hoogleraar’ Arjan Brouwer. Hij roept ook op tot een wereldwijde standaarden voor niet-financiële informatieverstrekking, Hij is blij dat Eumedion en de Accountancy Europe pleiten deze wereldwijde standaard. Daarmee worden zaken vergelijkbaar. En dat is van groot belang om de nieuwe economie met ‘werkelijke waarden’ te gaan werken. En deze waarden dan ook te verslaan in jaarrapporten. En Brouwer kijkt net als van Manen verder dan de ‘corporate companies’. Als we de waarde van levende bomen weten te berekenen en dat meenemen naar het cumulatieve grootste deel van het bedrijfsleven, het MKB, dan kan er een daadwerkelijke transformatie plaatsvinden. Direct volgend uit de corona-tijd.

Slotwoord
Als je het wilt zien, dan zie je toch dat er veel gebeurd in zo’n weekend….times they are changing en waarschijnlijk (onder politieke en corona-) druk wel iets sneller dan verwacht. Laten wij als accountants opschieten met de waardering van – en verslaggeving van de baten van de ‘levende bomen……aan de slag met ‘externe verslaggeving en auditing 2.0’.!
EJK