Toekomst voor schone accountants…. 

In mijn presentaties voor Unit4 en SRA heb ik nog wel eens over > 2020 en de vraag of dan de accountant in de huidige vorm nog wel zal bestaan. Samen met mijn compangnons Erik, Marc en André buigen we ons daar ook al een jaar of 2 over. En nu gaat de politiek daar ook nog in mee doen (kwaliteits- en onafhankelijkheidsverbetering moet voor september op papier staan, anders gaat de minister aan de slag).  Is er toekomst? Over welke accountant hebben we het eigenlijk…

Wij van Afier Accountants + Adviseurs zijn contentieus met de toekomst van het vak en van ons kantoor bezig. Zijn wij perfect? Hebben wij altijd 100% rechte rug? Dat proberen we wel, we discussiëren ook heel wat af met onze klanten. Gebruiken argumenten vanuit wet, RJ, fiscaliteit.  Iedere klant heeft zo zijn of haar aanpak nodig. Ons motto is wel ‘een vriend vertelt je de waarheid, een vijand vleit’. Wij zien ons als vriend van de MKB-ondernemer of instellingsbestuurder. En natuurlijk zijn of haar eventuele toezichthouder. Ook wij zijn niet perfect en schaven aan onze aanpak. Wij gaan naar cursussen, seminars en huren specialisten in  (Gerald Grootheest welkom!).  Maar zijn wij dan ook een een schone accountant…..het komt wel over in de media alsof het in de accountancy een zooitje is. Natuurlijk zijn er vele groot verdieners. Maar in het MKB met een management fee van rond 50% van de Balkenende norm is dat toch minimaal. Ik was recent bij een raad van commissarissen die zich zichtbaar verbaasde dat de (register-) accountant die zij aanstelden een ronde half miljoen jaarlijks verdienden.  Bij verschillende bedrijven en instellingen die maatschappelijk rendement nastreven en sociaal verantwoordelijk acteren zorgde dat wel voor wat extra vragen op het aanbestedingsformulier. Overigens: Goed werk moet betaald zeggen wij bij Afier! Maar het moet ook wel in lijn met gangbare maatstaven zijn. ‘De accountant heeft een belangrijke rol voor het maatschappelijk verkeer. Het wordt tijd dat hij die rol weer oppakt. De accountant is met zijn wettelijke controletaak, kennis en ervaring bij uitstek geschikt het management van ondernemingen kritisch te toetsen, ten behoeve van het maatschappelijk verkeer’ schreeft het FD. Heb ik iets gemist?? Hoefde ik de afgelopen jaren geen rol ten behoeve van gebruikers in brede zin van een jaarrekening te spelen? Overigens speelt er door mijn hoofd dat we het onderscheid tussen de accountant als wettelijk controleur en de accountants als (pure) adviseur misschien wel op voorhand duidelijk moeten maken. En dat niet wegstoppen in een alinea van de samenstelverklaring. Geen wettelijk controle, of misschien geen assurance-accountant dan dat ook graag vermelden op de site, pagina 1 van ieder rapport.  Wel controlerend, maatschappelijk nut als doel hebbende, dan vermelden. Bijvoorbeeld in de bedrijfsnaam of bij de ondertekening. En liever geen WC (wettelijk controleur), sommigen willen het accountantskind immers al met het badwater wegspoelen. Wat dacht u van MC?? Maatschappelijk Controleur….kunnen we dat waarmaken? Uitdaging waard. 

Vorige week schreef Geert Koster (VEB) de volgende 10 verbeter voorstellen. De accountantssector moet uiterlijk in september komen met voorstellen voor verbetering van de accountantscontrole. Tien wensen vanuit het maatschappelijk verkeer. Tegelijkertijd moet de accountant ook in staat worden gesteld om de gewenste kritische rol in te nemen. Daartoe zullen ook de wetgever, de Autoriteit Financiële Markten (AFM) en de NBA bereid moeten zijn tot veranderingen die leiden tot een ‘schone’ accountant. Ook de stem van gebruikers zal daarbij gehoord moeten worden.

Tien verbeterpunten die vanuit het perspectief van de gebruikers gewenst zijn:

1. De accountant dient de controleopdracht te krijgen van de aandeelhoudersvergadering. Feitelijk zal hij moeten worden aangestuurd door de raad van commissarissen (audit committee) en dus niet door de bestuurders van de gecontroleerde onderneming. Commissarissen hebben een eigen belang bij een goede controle: bij een misleidende jaarrekening zijn zij immers hoofdelijk aansprakelijk (artikel 2:150 BW).
2. De accountant dient te rapporteren met een uitgebreide accountantsverklaring, waarin hij ingaat op zijn controle én zijn bevindingen. Zo nodig moet hij tijdens de aandeelhoudersvergadering nog een toelichting geven. Hij moet daar op vragen eerlijk kunnen antwoorden zonder te worden gehinderd door geheimhouding. De accountant moet zich bewust zijn van zijn maatschappelijke rol: een kritisch controleur die tijdig waarschuwt.
3. Bij overdracht van de controleopdracht naar een andere accountant moeten het volledige accountantsdossier (inclusief afschrift van de discussies die tot de breuk hebben geleid) en de accountantsrapporten van de afgelopen vijf jaar worden overgedragen aan de nieuwe accountant. Wordt deze documentatie niet beschikbaar gesteld, dan mag een opvolgend accountant de controleopdracht niet accepteren. De oude accountant mag zich tegelijkertijd verantwoorden voor de Accountantskamer.
4. Bij faillissement of malversaties moet de accountant volledige openheid geven over zijn werkzaamheden. Bij een faillissement binnen een jaar na afgifte van een goedkeurende verklaring zonder voorbehoud, zal hij volledige inzage moeten geven in zijn controledossier. Dat geldt jegens iedereen: AFM, tuchtrechter, curatoren en iedere belanghebbende. Een beroep op geheimhouding is in dat geval onwenselijk.
5. De strenge controles van de AFM zijn maatschappelijk gewenst. Evenals naming en shaming in kantoorspecifieke rapportages. Bij gebleken misstanden dienen fors hogere boetes te worden opgelegd. Accountantskantoren schrikken niet van boetes van twee ton of een halve ton (EY en Deloitte), en ook de 9 ton boete voor KPMG in 2011 heeft kennelijk niet geleid tot een leerervaring. De dreiging van fors hogere boetes zal een (commerciële) prikkel zijn voor accountants om beter werk te leveren. Ook zullen wanpresterende collega’s eerder intern tot de orde worden geroepen.
6. Geen enkele beperking van de aansprakelijkheid van accountants. Accountantskantoren besteden veel tijd en geld aan lobbywerk om hun aansprakelijkheid wettelijk te beperken. Dit is ongewenst en in deze tijd zelfs maatschappelijk onaanvaardbaar. De dreiging van een forse claim zal dezelfde preventieve werking hebben als een forse boete van de AFM.
7. Accountantskantoren moeten een grotendeels onafhankelijke leiding hebben. Zowel bestuurders als eventueel commissarissen. Een Commissie Publiek Belang zonder daadwerkelijke bevoegdheden is slechts een façade. Waar was de (Europese) Commissie Publiek Belang van KPMG bij de recente schandalen? De onafhankelijke bestuurders moeten worden afgerekend (en beloond) op de kwaliteit van het werk van de accountants, en dus niet op de door de accountants behaalde omzet. Ontslag van de onafhankelijke bestuurders zou slechts mogelijk moeten zijn na goedkeuring van de AFM.
8. Kritiek binnen de beroepsgroep moet worden gestimuleerd. Nu zijn negen van de tien hoogleraren verbonden aan een big four-kantoor. Zij uiten opvallend weinig kritiek en in sommige gevallen bedekken zij zelfs misstanden met de mantel der liefde. Deze incestueuze situatie is onwenselijk. Hoogleraren accountancy moeten dan ook niet (meer) verbonden zijn aan accountantskantoren.
9. Ook vanuit de NBA dient de kritiek te worden gestimuleerd. De NBA wordt teveel gedomineerd door accountants van de big four. De voorzitters (Dekkers, Wieleman en straks Jongstra) zijn van de big four afkomstig. Zeker, de NBA organiseert de laatste jaren de nodige debatten en faciliteert interne werkgroepen die met verbeterpunten moeten komen. Maar het was wenselijk geweest als vanuit de NBA veel eerder kritiek was geuit op falende accountants en niet om vijf voor twaalf. De NBA kan ook de stap naar de Accountantskamer zetten. Dat heeft zij tot nu toe bij mijn weten uitsluitend gedaan bij accountants die niet voldeden aan hun opleidingseisen. De NBA moet onafhankelijker van de big four optreden. Het zou een goed signaal zijn als in de toekomst de voorzitter niet van een big four-kantoor afkomstig is.
10. Het oligopolie van de big four-kantoren is ongezond en zal op de lange termijn moeten worden doorbroken. De overheid kan aan marktpartijen het goede voorbeeld geven door (waar mogelijk) controleopdrachten neer te leggen bij andere partijen dan de big four.

Deze tienpuntenlijst is slechts een startpunt. De echt ‘schone’ accountant zal zich nadrukkelijk in dienst stellen van het maatschappelijk verkeer. Daarnaast zullen de gebruikers van de jaarrekening nog kritischer dan voorheen moeten kijken naar de werkzaamheden van de accountant. Het maatschappelijk verkeer zal voor die taak niet weglopen.  Deze bijdrage is in iets andere vorm ook verschenen in het Financieele Dagblad van 23 juni 2014. Zie voor alle opiniebijdragen, nieuws en andere informatie over het huidige debat over verbeteringsvoorstellen, het Dossier Toekomst Accountantsberoep.

Reactie EJK (Maatschappelijk Controleur, MKB/middelgrote ondernemingen en instellingen) op deze 10 verbetervoorstellen:

ad 1.  Is voor 90% van mijn klanten al zo. Open gesprekken met RvC of RvT’s vinden vaak plaats;

ad 2.  Prima, maar wij zitten altijd al bij de aandeelhouders aan de tafel. Onze bespreekpunten omvatten alle issue’s uit de controle en vaak ook de concept management letter die de ondernemer bedrijfseconomisch, verslaggevingstechnisch en vaak ook fiscaal op het rechte spoor probeert te houden;

ad 3. Kopietje van de backupbestand uit Unit4/Auditor/CA is beschikbaar. Graag willen we dan wel ook termijnen afspreken en wat als een accountant niet mee wil doen! Hoe kunnen we dit wel collectief ‘afdwingen’?

ad 4.  Controledossier naar curator? Dat kan, maar lijkt met voor vele curatoren nog wel een opgave dit allemaal door te nemen. Kortom ik kan me nog meer voorstellen dat er een verplicht overleg tussen curator en accountant volgt. Veel curatoren die geen going concern benadering in faillissement aandurven laten veel geld liggen.  De kennis en inzichten van de accountant zou in faillissement het maatschappelijk verkeer kunnen helpen.  AFM en tuchtrechter hebben toch al wegen om toegang te krijgen. En graag een definitie van ‘iedere belanghebbenden’.  Als de OR langs wil komen zou dat verdedigbaar zijn, maar iedere crediteur? Wie gaat dan de uren betalen? Ik denk dat we in dat laatste geval toch iets moeten overlaten aan de curator. Die zet zijn verslag ook al integraal online!

ad 5. Iedereen weet dat boetes niet werken. Misschien toch zoeken in beloning. Dus bewezen goede kwaliteit breed presenteren zou mijn voorkeur hebben. Dus naast AFM/NBA/SRA kwaliteitsrapportages ook de klanttevredenheid. Zie onderzoeken van Kwest Online voor kinderopvang. Laat de toezichthouder de vloer in de kwaliteit bewaken en laat de rest door de markt doen. Maar t.a.v. die vloer nog wel dit. Kan de AFM ook niet een categorisering in ‘fouten’ toepassen? Moedwillig cijfers manipuleren en een handtekening op een LOR in het dossier missen dat is allebei fout. Maar staat deze fout op hetzelfde niveau?

ad 6. Lastig punt. De argumentatie van de heer Koster kan ik volgen, maar anderszins als door grote claims de accountantskantoren om de haverklap omvallen dan komt dat de stabiliteit en aandacht voor kwaliteit ook niet ten goede. Accountantscontrole wordt dan een juridische gebaseerde aanpak.

ad 7. Ik denk niet dat dit voor MKB-accountantskantoren gaat werken. Dat zijn ondernemers en staan daarom dichtbij de ondernemers. Niets mis mee. Zie ook punt 5.  En voor de Big4 of Next9 lijkt me dit geen probleem. Ik zou de autonomie van de bestuurders niet willen aantasten door alles via de AFM te laten lopen. Informatieplicht dan een achteraf de mogelijkheid om in te grijpen lijkt mij voldoende.

ad 8. Daar kan ik me prima in vinden. Anderszins moeten in HBO en WO ook mensen uit de praktijk actief zijn. Goede mix graag.

ad 9. Breed en permanent platform voor kwaliteitverbetering is prima. Maar dan wel graag uit brede lagen van de accountantsbevolking. De rol van de duizende MKB-accountants in deze problematiek lijkt toch een minimale. Staan de MKB-accountants in werk- en stuurgroep aan de kant?

ad 10. Helemaal mee eens. Daarbij wel realisme dat kleine kantoren niet alles aankunnen wat de groter kantoren kunnen…

En salarisplafond voor accountants? Nee. Bij aanbestedingen zouden (maatschappelijk georiënteerde) ondernemingen en instellingen zou het mee kunnen of zelfs moeten nemen bij aanbestedingen.

Toch heb ik nog het gevoel dat dit niet fundamentele veranderingen zijn…..ben benieuwd wat uit het debat gaat komen. Herindeling van accountants. Aangeven wat voor soort accountant u bent lijkt me ook hard nodig! En dan aan de slag met passie!