Jubileum 

Een blogje over het eerste jubileum van de val van het college van Hoogeveen. Vandaag 30 juni 2021 is het precies 12 maanden geleden dat ik met collega Kamiel naar een ingelast coalitieoverleg toog. Met in de koffer 1 A4-tje. Daarnaast stonden motie ‘zomerakkoord’ en persbericht klaar voor verzending. In een kort blogje blik ik op deze markante gebeurtenis in de Hoogeveense politiek terug. Dit keer geen plaquette, wel een jubileum. Het jubileum van ramen en deuren open….Pieter O zou er trots op zijn geweest….

Niet voor bange mensen

In mei 1968 was er een studentenoproer in Parijs. Toen een kamerlid van de Boerenpartij ter ore kwam dat studentenleider Daniel Cohn-Bendit Nederland wilde bezoeken, vroeg hij de minister van justitie of ‘deze vreemdeling’ met een ‘anarchistisch en revolutionair standpunt’ de toegang tot ons land kon worden ontzegd. Justitieminister Carel Polak (VVD) antwoordde: ‘De democratie is niet een staatsvorm voor bange mensen, niet voor mensen die voor elke politieke beweging of elke politieke verandering angstig zijn.’ Zijn uitspraak werd in de media aangehaald als ‘democratie is er niet voor bange mensen’. Later citeerde premier Lubbers deze woorden graag in de variant zonder ‘er’ en zo ontstond de uitspraak ‘…. is niet voor bange mensen’. Zo hebben we als CDA Hoogeveen ons handelen in juni 2020 gezien. Er moest iets gebeuren. Leuk werk was het niet.

Waarom moest er iets gebeuren?

Inmiddels zijn er door vele (pseudo-) deskundigen vele woorden over geschreven en gesproken. Velen willen vooral jaren terug in de tijd, daar, onder leiding van anderen, lag de oorzaak voor de ellende. Voor CDA was dit gemakkelijk. Wij waren in iedere fase aanwezig als bestuurders van Hoogeveen dus maakte ons niet echt uit wanneer het precies ontstaan was, wij waren altijd schuldig…. Feit is wel dat in Hoogeveen van Schelhaas, Leistra  en Hiemstra flink gespaard werd. Dat bestuur van Hoogeveen vervolgens flink geïnvesteerd heeft zodat het geld niet verdorde op de bank, maar daadwerkelijke (nu nog) ten goede komt aan de inwoners van de gemeente Hoogeveen. Investeringen waar keurig,  volgens BBV en de goedkeuring van PWC,  over word afgeschreven. Een lastig begrip voor velen, maar afschrijving is de waardevermindering van een activum welke in de exploitatie gedekt moet zijn. Dat was deze altijd in Hoogeveen. Dat geldt ook voor vervangingsinvesteringen. Ander aspect van investeren, naast exploiteren is financieren. Een investering moet betaald worden. Kon in verleden geput worden uit de ‘reserve structuurvisie’ (de Bhalotra-pot), deze is een inmiddels al een paar jaar leeg. Deze mooie investeringen moeten ooit vervangen worden. Cultureel centra, parkeergarages, winkelcentra doen daar vrij lang over. Jaar of 30-40-50. Overigens kun je financieren uit meer middelen dan eigen vermogen. Er zijn echter ook zaken die korter meegaan. Neem de bovenlaag van de kunstgras voetbalvelden in Hoogeveen. Hiervoor moet je dus ruimte hebben in je exploitatie en daarnaast moet je voldoende financieringsmiddelen klaar hebben staan. Beiden kun je heel goed plannen. Dat werd volgens mijn waarneming ook altijd gedaan. De kapitaalslasten van oude en nieuwe activa zitten in de begroting, daarnaast was er een investeringsbegroting voor 4 jaar en deze was ook doordacht. Kortom financieren is wat anders dan exploiteren en staat ook maar gedeeltelijk in relatie tot het eigen vermogen.

Het niet meer hebben van eigen vermogen is wel een probleem. Dan moet je moet namelijk alles elders financieren (subsidies, leningen, participaties). Dat er gewerkt moet worden aan opbouwen van de algemene reserves is mede daarom nuttig. Dit alles geeft nog geen inzicht in het verdwijnen van de algemene reserve….

Bij de start van de decentralisaties hadden we namelijk nog 28 mln algemene reserve. In 2016 draaiden we nog 6 mln winst. Echter door de financiële crisis lopen onze grondverkopen terug en moet onder druk van de accountant PWC de grondvoorraad Riegmeer afgeboekt worden. We boeken 11 mln algemene reserve aan grondvoorraad af. Dit doet jaarrekeningtechnisch pijn, echter de gronden liggen er gewoon nog en (later) met de slimme komst van de rondweg Hollandscheveld, zien we de verkoopbaarheid stijgen. Eind 2019 (dus de cijfers waar we het in juni 2020 over hebben) hebben we nog kleine algemene reserve van afgerond zo’n 1 mln. Dus van de 27 mln die we in de jaren 2017, 2018 en 2019 ‘verloren’ hebben is 11 mln afkomstig uit administratieve afhandeling. De overige 16 mln kennen vele oorzaken (zowel positief als negatief). Echter van grote invloed zijn de verliezen op WMO en vooral jeugdzorg geweest. We zetten ze even op een rij:

We zien dus dat van de verloren 16 mln een zeer groot deel veroorzaakt wordt door de ruim 18 mln die volgt uit deze twee posten. We moeten dus concluderen dat onze financiële problemen op dat moment helemaal niet voortkomen uit grote investeringen uit het verleden, maar keihard uit het niet goed kunnen managen van de deze twee posten uit het sociaal domein. Hoogeveen had veel tijd nodig om de sturing op de decentralisaties goed in te regelen. Inmiddels weten we dat dit een jaar of 5 misschien 6 duurt.

Verschillende golflengten

We zien in periode 2018-2020 dat er cultuurverschillen bestaan tussen de twee grootste partijen van Hoogeveen. Gesprekken verlopen op verschillende golflengten. CDA zit op een inhoudelijke, politieke en zakelijke golflengte en niet op een emotionele, wantrouwende en achtergestelde houding. CDA is bezig met inhoud (verliezen en oplossingen) en niet met verkiezingsrancune. Dat verlies is verwerkt en de mouwen werden in april 2018 weer opgestroopt. Ook werd na zomer 2020 gezegd dat Hoogeveen werd ‘ontdaan’ van 2 hele goede wethouders. Daarin zit misschien wel een cruciaal verschil van inzicht. CDA zag in dit college geen ‘hele goede wethouders’, maar een ploeg die worstelde met problemen en nog harder worstelde met oplossingen. Een ploeg waarin tegengeluid wel gehoord, maar niet opgepakt werd. CDA is de grootste oppositiepartij zo hoorden bij de opruimgesprekken van 2020. Dat is geen onjuiste constatering. Wel binnenskamers en gratis constructief tegengeluid. Het is juist goed dat te hebben. En als we het niet hadden, dan moesten we het zeker organiseren. Oud-wethouder Hiemstra vond het ook mooi om eerste flink in de fractie of coalitie te discussiëren. Dan bleek vaak de raad nog een makkelijke hobbel.

Het was een college dat vanaf dag 1 weinig tot geen sturing had op de grote probleem dossiers, geen regie en zeker het meta-proces niet managede. Geen evaluaties waarbij ook echt geluisterd werd of waarbij veranderingen niet alleen beloofd maar ook aangetoond werden. De resultaten van de reorganisatieplannen vielen keer op keer tegen. Het was een optelsom.  Gesprekken zonder dat olifanten benoemd werden. En een soms giechelend college in de raadszaal. Maar wel een moeilijke atmosfeer. En een record aantal moties van wantrouwen, afkeur en treurnis. Ongekend voor Hoogeveen en toch ‘hele goede wethouders’? Konden ze omgaan met de harde confronterende lijn van diverse partijen? Het zijn stuk voor stuk, aardige kerels, met hart voor Hoogeveen. Harde werkers, vele uren gemaakt. Dat zeker, maar niet de crisismanagers die Hoogeveen nu nodig had en waar wij om hadden gevraagd. En met verkeerde adviseurs werd zeker niet bijgedragen aan het benoemen en/of opruimen van de olifanten in de kamer van de coalitie. Nu anno 2021 hoeft dat niet meer en kunnen we elkaar weer beter vinden. Zo nu en dan spelen de verschillende golflengten weer op. Artikelen van bestuursleden op regiohoogeveen bevestigen dat dan.

Voorgeschiedenis 8 januari 2020

Door resultaten over de boekjaren 2017, 2018 en 2019 was het eigen vermogen van Hoogeveen zo goed als in rook opgegaan. Steeds weer werden oplossingen aangekondigd en werden bezuinigingsronden doorgevoerd. Toen ik op 8 januari 2020 de 11-maands-cijfers van Hoogeveen te lezen kreeg toen knapte er bij mij iets. In alle jaren als commissaris heb ik maar één keer verliezen moeten toestaan, maar in Hoogeveen werd in mijn bijzijn het hele vermogen opgegeten. Direct schreef ik een bericht naar de toen nog maar kort functionerende wethouder van financiën. Ik citeer uit dit document ‘Hoogeveen regel je eigen intensief beheer’:

Conclusie CDA

De financiële maat is voor CDA echt helemaal vol! Doorgaan met uitgaven en investeringen waardoor onze kengetallen slechter en slechter worden moet stoppen. Er moet ingegrepen worden anders krijgen in 2020/2021 wel preventief toezicht en worden niet alleen al onze uitgaven door Assen beslist, ook zal de inwoner het merken aan de OZB. De beschikbare 9% belastingruimte zal immers door de toezichthouder direct worden opgevuld. Nogmaals met 11,5% OZB verhoging van november 2019 heeft voor wat het CDA betreft de inwoner voorlopig voldoende bij gedragen.

Tweede citaat:

…. banken zoals de Rabobank kennen de fase van intensieve begeleiding. CDA denkt dat Hoogeveen daar ook aan toe is. Bij ons wordt dat niet door (externe) financier opgelegd, maar wij stellen de raad van Hoogeveen voor om het proces en procedures van ‘intensief beheer’ zelf op te starten.  Wij stellen voor dat voor begroting 2021 en voor IEDERE begrotingswijziging een commissie van intensief beheer verantwoordelijk word. Deze commissie krijgt vergaande mandaten. Deze commissie brengt onafhankelijk van college (dus los van maraps, gemrap of financiele monitor) iedere maand verslag uit aan auditcommissie.

Hierna volgende eerst de periode van ‘uitgavenstop’ vanaf 6 februari 2020 en vervolgens werd gewerkt aan een financieel reddingsplan. Hiervoor werd een externe specialist ingehuurd. CDA opgelucht en vreemde ogen dwingen dus wij zijn voor! De wethouder van financiën ging d’r voor en de verwachtingen waren hoog gespannen. De adviseur en ambtenaren gingen aan de slag en eigenlijk groeiden de verwachtingen met de week.

Voorgeschiedenis juni 2020

In juni 2020 komt deze hele voorgeschiedenis tot een ontknoping. De volgende data zijn van groot belang:

12 juni: op deze vrijdag verschijnt het lang verwachte rapport met oplossingen voor de financiële toestand in Hoogeveen: Samenredzaamheid. Een titel die zo uit het CDA-verkiezingsprogramma (van 1977 en later) kan zijn gehaald. Een rapport wat goed begon, goede analyse, goede visie. Die vrijdagavond 12 juni rond 21.38 had ik het twee keer gelezen. Nergens kwamen oplossingen naar voren die nodig waren om de problemen zoals hiervoor benoemd op te lossen. De oplossingsparagraaf omvatte maar 3 bullits. Bezuinigingen fysiek, economisch en sociaal (welke?) van 3 mln, krimp personeel (?) met 2 mln. en als klap op de vuurpijl oplossing 3: de OZB met 3 mln omhoog….omgerekend zo’n 25%. Rond 21.42 stuurde ik een appje naar de CDA-wethouder: onacceptabel. Waar is al die maanden zo hard aan gewerkt? De oplossing om de OZB 3 mln te verhogen kan je toch in een kwartiertje met een excelletje berekenen? En weer geen concrete oplossingen voor hét probleem van Hoogeveen! Wat was ik boos en teleurgesteld. Vanaf najaar 2018 zitten we te trekken en te duwen. Nu zou er toch wel een constructieve oplossing klaar liggen…..?

17 juni: coalitie overleg. Partijen geven stuk voor stuk reactie op het document. Prachtig rapport, sluit helemaal aan bij onze visie of bij ons verkiezingsprogramma. O ja, de oorzaakanalyse rondom te veel investeren in het verleden moet je genuanceerd zien. Dan het woord aan het CDA. Wij kunnen ons hier helemaal niet in herkennen, geeft geen oplossingen en 3 mln in OZB vinden is veel te simpel. Ook nog eens in strijd met 2 van de 3 verkiezingsprogramma’s. Vol verbazing over de houding van CDA gaan partijen uiteen.

20 juni: op verzoek van een van de wethouders kom ik op zatermiddag een paar uurtjes bijpraten over de actuele situatie in de coalitie. Twee biertjes verder en veel woorden fiets ik weer naar huis. Wat was het doel van dit gesprek? Het hete hangijzer kwam niet op tafel. Ik had nogmaals moeten gegeven dat CDA d’r grote moeite mee had! Dat was blijkbaar voldoende duidelijk, maar we kregen het niet over de vraag ‘hoe komen we uit deze tegenstelling’…. Aangezien ik nog een hele week besprekingen in de fractie voor de boeg had was dat voor mij ook wel zo prettig.

25 juni: hebben de drie fractievoorzitters bij mij in de tuin lunchoverleg. Ik heb (te veel) lekkere broodjes gehaald en we praten wat door over de problematiek en komende raadsvergadering. Ondertussen worden we even gestoord door de mannen die de eikenprocessierups komen bestrijden. De vraag komt dan toch: gaat CDA het rapport Samenredzaamheid steunen. Ik kan niet anders (de strijd over hoe en wat met dit rapport is nog volop gaande) dan te zeggen ‘dat kon nog wel eens heel moeilijk worden’. Veel meer had ik (nog) niet te vertellen. Wij moesten nog spreken over welke kant het op zou vallen. Er waren in principe twee opties: steunen of stoppen.

27 juni: ingelaste fractievergadering bij Bert op de boerderij. Mooi weer en dan kun goed toeven op het terras om deze grote olifant eens door te slikken. Door enorme donderbui van terras snel naar woonkamer verplaatst. Er liggen niet 2 maar 3 opties voor. Op vrijdag 26 juni is er nog een derde optie uitgewerkt. De derde optie noemen we de optie ‘zomerakkoord’. Een poging om meerdere doelen te realiseren. De fractie kiest voor deze derde weg. Dus niet ‘steunen dus akkoord gaan’ , ook niet ‘stoppen door het vertrouwen op te zeggen of onze wethouder terug te trekken’, maar interne verandering met de complete raad van Hoogeveen en dan gezamenlijk het probleem aanpakken. Ik licht die avond omfloerst de andere fractievoorzitters in. We spreken af om e.e.a. op de avond van dinsdag 30 juni door te spreken, dan kan ik ons plan toelichten, nu niet over de telefoon.

Finale 30 juni 2020

Een zonnige dinsdagavond en we houden het afgesproken overleg met coalitiepartners uit Hoogeveen. Deze ochtend dacht ik handig te wezen door ons plan op één A4 uit te werken. Deze avond zou ik dit aan de wethouders en fractievoorzitters van de coalitie onze vergaande plan ‘uitleggen’. Natuurlijk was het riskant, immers we gingen een complete omwenteling in politiek Hoogeveen voorstellen. We namen daarbij alle risico’s, ook voor CDA-wethouder Erik Giethoorn. Hij was zich daarvan sinds zaterdag ook bewust. We zagen het uiteindelijk pas in de loop van de avond ontploffen, namelijk toen de wethouder van financiën onmiddellijk na het verschijnen van onze motie en het persbericht om 22.38 uur zijn functie neerlegde. Het plan wat tussen 1930 en 2100 niet op zo veel tegenstand kon rekenen, bleek veel te hoog gegrepen, maar dan is er geen weg meer terug en ‘er moest iets veranderen’.  In kader van transparantie licht ik hieronder de presentatie op één A4 nog toe. Overigens is dit alles bekend uit de media van zomer 2020. Nieuwsbrieven of interviews bij Radio Hoogeveen van anderen die aanwezig waren op de 30ste legden dit haarfijn uit.

Originele presentatie voor de bespreking op 30 juni 2020 met de coalitiepartners.

Met drie doelen: financiën op orde (1), andere koers (2) en betere verhoudingen (3).

Eerst een akkoord, dan nieuw college. Ongeacht waar deze vandaan komen. Als het akkoord goed is en de raad wil bestaande college, dan kan het bestaande college verder. Er is natuurlijk in die raad wel een meerderheid, als de zittende partijen elkaar kunnen vinden…..

Doel 3 wordt nog eens herhaalt: het moet Hoogeveen helpen als partijen elkaar meer zouden kunnen vinden….

Zware kost

Het presenteren van een alternatief plan voor de aanpak van de problemen in Hoogeveen was geen makkelijke klus. Lange tijd is gewerkt aan het veranderen binnen ‘verband’. Dit tot een goed einde brengen was zware kost. Niet dat ik d’r niet van sliep, maar ik was na 30 juni en 1 juli toch wel erg boos dat ik judas en leugenaar genoemd word. En dan niet door azijnpissers op social media, maar door mensen waar je lang mee samen gewerkt hebt. In de politiek is je vriend van vandaag je tegenstander van morgen en andersom. En dat je dan een slechte verliezer wordt genoemd is gemakkelijk. Klopt, het is niet leuk te verliezen, maar het is nog minder leuk om verliezen te lijden. Daar krijgt de Hoogevener wel veel last van. Het college (met CDA) kon die problemen naar onze inschatting niet te baas. Dus er moest wat gebeuren.

Bak met ellende

Daarna volgde een maanden lange bak met ellende. Dat begon al op de raadsavond van 2 juli. Zelfs veranderingsgezinde partijen gingen te keer tegen ons en ons plan. Dat herhaalde zich bij de besprekingen met de commissaris die daar zelfs nog iets van zei. En vervolgens kregen we, in het kader van het mediationprincipe ‘opruimgesprekken’, nog eens een bak over ons heen. Werd het daarna wat rustiger, bij de begrotingsbehandeling van 3 december waren we weer aan de beurt. Kortom de blog ‘2020 in 30 bijnamen’ (soms scheldwoorden) schrijven van voor mij geen moeite. Zware kost was het wel, ‘alles in het belang van Hoogeveen’…dat percipieerde ik op eens heel anders.

2020 in 30 bijnamen – Kreuzeman

Terugblik

De vraag die ik over juni 2020 steeds stelde: ‘waarom hebben andere partijen niets gedaan met onze kritiek op Samenredzaamheid’ het was toch ronduit duidelijk dat we daar niet mee akkoord konden gaan?’ Het was op 8 januari al aangekaart. Waarom zijn we niet rondom dat rapport en het ontbreken van oplossingen, bij elkaar geroepen en zijn we het gesprek aangegaan? Met de signalen van CDA is niets gedaan. Men leefde in de veronderstelling dat of A. de argumenten niet valide waren en het plan het wel zou halen of B. CDA ook nu wel weer netjes in de rij zou aansluiten en de 18 versus 13-status-quo zou handhaven. Impliciete loyaliteitsdruk of in ieder geval impliciete loyaliteitsveronderstelling. En dat woord komt bij mij vaak boven: men heeft te veel verondersteld! Olifanten worden niet benoemd. Zo gaat een echtscheiding, altijd negatieve gevolgen…slechts later zie je wat goed en/of nodig was.

En nodig was het. Er moest iets gebeuren. De herziening van de organisatie en de aanpak van financiële problemen moest ter hand genomen worden. Velen zeiden had gekozen voor optie 2: CDA stapt uit de coalitie. Dat vonden we onverantwoord. We wilden niet weglopen, maar veranderen.

We namen uiteindelijk wel veel hooi op onze vork en het ontplofte in ons gezicht. Eindelijk kwam er een nieuw programma (schone lei), ook niet geschreven door CDA en zelfs in fasen zwaar bekritiseerd door CDA. Vooral ook omdat het OOK een rapport was waarin onvoldoende oplossingen zaten voor de volgens ons grote problemen. En er kwam een (bijna) unaniem gekozen nieuw college op 8 oktober 2020. Met PvdA-VVD en lokale achtergronden. Een college wat niet direct gekoppeld kon worden aan partijen. En een college wat bij begroting 2021 CDA ruimte gaf en een college wat bij de kadernota 2021 die zaken schreef waar CDA het helemaal mee eens was, die ombouw sociaal domein aanpakte, die met een verbeterde (financiële) besturing van de organisatie begon, die financiële wind mee kreeg. Door ingrijpen, maar ook door meer geld uit Den Haag. Een college wat 1 mln plus durfde te vermelden in de april-monitor. En grof 6 miljoen voordeel voor 2022 aankondigde bij de meicirculaire 2021. Zou er dan echt iets veranderd zijn in Hoogeveen?……laten we het hopen, wij blijven een constructief financieel en toekomstgericht investeringsbeleid voor Hoogeveen voorstaan en we blijven dit college kritisch volgen. Natuurlijk is het wel mooi dat we met wethouders over jeugd, minima en participatie zeker over financiën meer en vooral beter contact hebben dan ooit. En dat we ook zien dat er stappen gezet worden. De frisse wind waait nog steeds door het gemeentehuis…toch goed dat vandaag 12 maanden geleden de ramen opengezet werden. Er zal geen plaquette voor verkocht worden, maar het moest gebeuren.  Hopelijk krijgen deze 5 personen daar de waardering voor, dan is de actie van 30 juni 2020 goed geweest. Vol vertrouwen blijven wij aan de slag.

Het interim college 2020-2022, historische gebeurtenis van geopende ramen en deuren.