‘Na de dreun’ is een blogje over hoe nu verder met het CDA. Laten we leren van de uitslag en van de aanpak van de BBB, maar vooral onze eigen weg gaan. Met onze idealen. Met goede mensen. Lokaal, provinciaal- en landelijk.
Inleiding
Wat moet het CDA doen met deze uitslag? Ik zou zeggen stabiele verandering. We moeten onze partij door laten ontwikkelen met een agenda 2030. Daarbij denk ik wel dat er ook aan de personele kant veranderingen moeten worden doorgevoerd. Toe werken naar meer warme persoonlijkheden met gevoel voor de mensen. Die communiceren op ‘hartsniveau’. Onze idealen staan goed, maar het uitdragen of het doorleeft zijn daarvan roept bij mij wel vragen op. Goede bestuurders zijn nodig, maar politici die connectie maken op niveau van hoofd én hart! Beste leiders van het CDA ‘zie de mensch’. In al je besluiten, in al je handelen en in al je zijn.
Geen revolutie in CDA, wel door met verandering. ‘Je kunt gras niet harder laten groeien door er aan te trekken,’ zei Jan de Koning ooit. Dus we moeten ook geduldig verder werken, samenwerken en bottom up georganiseerd blijven. En toch wellicht ook rekening houden met een bescheidener omvang.
Mocht Rutte IV omvallen dan moet de routekaart van het CDA staan. En geen rapport ‘voor heel Nederland’ in de maand voor de verkiezingen. Laat vanaf deze zomer alle CDA-ers de zaaltjes en de markten op gaan. CDA pakt het anders aan…hoewel? We stonden toch al op de markten en huurden al zaaltjes en cafés? CDA moet alleen collectief, eenduidig en gepassioneerd één visie uitdragen die transitie en lange termijn combineren met samenwerking en verbinding. Voor heel Nederland, geen stilstand, maar gezamenlijk vooruit. Met mensen uit de praktijk. In Zorg, Onderwijs, industrie, landbouw enz. Cees Veerman zei het in ND in zomer 2022 op deze manier:
Waar staan we?
Het CDA heeft (weer) veel zetels verloren. In ons Hoogeveen zijn we met -38% ook flink onderuit gegaan. Van 3.770 naar 2.307 stemmen. Zelf heb ik de verwachte voorkeurstem niet kunnen halen. Daarmee raakte ik toch een paar dagen in een dalletje en overweeg te stoppen met de politiek. Zeker omdat je ziet dat in Hoogeveen de BBB 36% van de stemmen pakt en na CDA (9%) staat de CU en de PVV met beiden 7% van de stemmen. Marginaliseren dat is wat ons overkomt. En natuurlijk de andere partijen idem dito.
Maar hebben we ons verlies al goed geanalyseerd? Waar hebben we aan verloren? Ipsos heeft na de verkiezingen de kiezersstromen geanalyseerd. Als we eerst stilstaan bij de 2021-CDA-kiezer dan valt op dat we meer verloren hebben door thuisblijvers dan door BBB. Verder lichte overstap aan linker zijde 4% PvdA en zelfde aan de rechter zijde ook 4% naar JA21. Maar 25% is niet komen stemmen. Niet waardevol? Klaar met politiek? Te veel moeite? De provincie doet er niet toe? P.J .Kroeger herhaalde het nogmaals: niet komen stemmen zou ook te maken kunnen hebben met leeftijd en overlijden. Hoeveel verliezen we aan de begraafplaats? Zie CDU-cijfers in Duitsland. Verliezen wij ook 1 miljoen kiezers aan het kerkhof?
Al met al zou ik hieruit lezen dat wee twee dingen moeten doen: a. CDA-kiezers toch wijzen op het belang van PS-verkiezingen en b. Onze partij en electoraat verjongen. Open deur, maar toch van belang. De jonge kiezer in de omgeving van CDA (met als opties CU, Volt, PvdA, BBB, JA21) moeten we met ons verbinden. Daar past een lange termijnvisie bij.
De vraag blijft wel, nu de verhouding tussen stad en regio door de opkomst van BBB, wat verder uitgebalanceerd is geraakt, of CDA dus wel zo veel op de regio moet inzetten. Voor heel Nederland moet wel de lijn blijven. Een in grote steden en dichtbevolkte regio’s zijn veel stemmen te winnen. Daarbij ‘wat is de regio?’ Mensen zijn online met de wereld verbonden en reizen even makkelijk door Nederland en zelfs over de wereld. Zijn 20-tigers en 30-tigers wel zo sterk regionaal gebonden. We zien ook nog een trend dat jonge gezinnen de overladen stad verlaten.
Hoe stemden de CDA-kiezers van de TK21 nu bij de PS23:
Wat valt op bij de BBB-kiezers. Waar komen deze vandaan?
In het model van NOS heb ik mijn aantekening geschreven. Samenloop van ‘klaar met beleid Rutte IV’ en ‘proteststemmers’. Grote overstap van PVV is waarschijnlijk ook omdat BBB een meer acceptabel (salonfähig) rechts geluid laat horen. Op een feestje zeggen dat je PVV stemt is niet altijd even gewenst. Als stemmer op de BBB krijg je meer sympathie. Dus de groei van de BBB is niet alleen maar het weglopen van CDA-ers. Daaruit zou ik lezen dat CDA haar beleid niet alleen moet richten op het terugwinnen van BBB-ers. De vraag blijf daarnaast ook nog wel of die kiezer terug te winnen is. Alle historische analyses van plattelandsbond of Boerenpartij doen vermoeden dat de BBB geen blijver is. Nu is de BBB goed georganiseerd en gesponsord. Als de BBB blijft is het de vraag of deze kiezers makkelijk terug te winnen zijn. Als de BBB het niet red is het ook maar de vraag of je dan veel inspanning moet doen om deze kiezers terug te winnen immers de BBB hanteert CDA-punten dus zou moeten kunnen…… Ik zou inzetten op een eigen lijn. Een lijn met visie voor de lange termijn. Gericht op de verstandige en verantwoordelijke kiezer. Voor een land wat dat we door willen geven.
| Reactie van campagneleider Boswijk |
| Boswijk sprak tegen dat CDA-leider Wopke Hoekstra te weinig zichtbaar was geweest. ‘Hij was in Oekraïne, in India en de volgende dag weer in een stal in Noordoost-Drenthe en even later weer in Oost-Brabant. Hij heeft zich het vuur uit de sloffen gelopen.’ Waarom het CDA dan toch zo fors had verloren? ‘We vochten tegen een spook. Van boeren hoorden we: “We gaan toch op BBB stemmen”. Ik zie dat boeren en provincies ook willen dat de stikstofuitstoot omlaaggaat, maar niet als gevolg van dreigen met onteigenen en verder zonder instrumenten. Ik denk echt dat Tjeerd de Groot de grote campagneleider voor BBB is geweest,’ zei Boswijk, doelend op het D66-Kamerlid dat al jaren halvering van de veestapel bepleit en daarmee uit eigen kring bijval krijgt, maar daarbuiten veel woede wekt. |
| Mijn reactie: Lekker stevige reactie met mooie oneliner. Maar CDA kan toch uiteindelijk niets doen aan Tjeerd de Groot/D66. Hooguit op de korte termijn hem in het hok krijgen. En wij willen toch ook wat doen tegen klimaatverandering en voor natuurbescherming? Daarbij zoek dus de oorzaak niet buiten jezelf en ga aan de slag met het ‘doorontwikkelde CDA 2030’. Dat is inclusief het profiel van de CDA-bestuurders anno 2030. Wie past bij dit CDA. Deze uitgebalanceerde bottom-up-partij die verstandig, verantwoordelijk en verbindend blijft in Nederland. Die partij met een lange termijn visie voor (heel) Nederland! En pas daarbij op voor de andere kloof: hoog- en laagopgeleiden bijvoorbeeld! Armer en rijker. Invloedrijker en afgehaakt. Veel diepere kloven. |
Goede verliezer: Derk Boswijk
Idealen eerst
CDA is geen rechts broertje van CU en wat mij betreft geen BBB-light. We moeten staan voor onze eigen idealen. Dat de BBB daarin dichtbij staat is mooi en bied kansen. Hoewel ik hun (Drentse) programma wel ‘gemakkelijk’ vind. Zie: Weet je op wie en wat je stemt? – Kreuzeman Ook de CDA-leiders moeten keer op keer staan voor hun idealen. Communiceer waar je voor staat. En persoonlijk, hoe eerlijk ook, heb ik grote moeite met agnostische leiders. Onze idealen zijn bijbels geïnspireerd en dat moeten we laten zien in woord en daad. Natuurlijk is er ruimte voor verschillende geloofsopvattingen en sluit ik mijn ogen ook niet voor ontkerkelijking en vergrijzing in de kerken. Maar er zijn ook jonge kerken die sterk groeien en er is een nog veel grotere groep mensen die op zoek is naar zingeving en verdieping in het (geestelijk) leven. Het Christelijke gedachtengoed kan en zal dus buiten kerkmuren gezocht moeten worden. Als je individualisering wilt tegen gaan passen daar de Christelijke waarden en methoden goed bij. De partij van de samenleving past daar goed bij.
| Reactie Sytze Faber |
| Uit contrapunt van 18 maart 2023 haalde ik deze zin: Gisteren pleitte partijleider Hoekstra voor een koerswijziging bij belangrijke dossiers. Het woord inspiratie viel niet, hij lijkt vooral op zoek te zijn naar andere meningen. Het zou de consultant ten voeten uit zijn.
Hele reactie: |
| Mijn reactie: In de acties en enkele gesprek wat ik met Hoekstra mocht hebben zie ik ook vooral een probleemoplosser en politiek manager. Inspiratie gaat niet echt van hem uit. Als je op congres achter hem gaat staan (ik stond daar de laatste twee keer) dan zie de autocue met pauze, stemverheffing en rustmomenten daarin aangegeven. Dat doet toch echt erg kunstmatig aan. Het blijft speechen vanuit het verstand /hoofd. En wat er in het hart omgaat hoor je niet. Te veel spindocters en tekstschrijvers? Te weinig zien we de mensch Hoekstra. Ook in Dagblad van het Noorden noemde de columnist Hoekstra iemand met een accountantslook…. |
Zie de mensch!
In de regio ervaren we regelmatig de afstand naar de landelijke bestuurders. Zelf mag ik enige tijd werken (bij mijn klant de Waddenvereniging) met Lutz Jacobi. Een vrouw vol (overvol) idealen. Maar ook iemand die de Mensch ziet. Niet de kiezer maar de persoon. Niet de human resources, maar een persoonlijkheid, niet de accountant, maar Erik-Jan. Dat ervoer ik als bijzonder warm. Als een verbinding op hartsniveau. De samenleving schreeuwt om de nabijheid van mensen. Dat is ons verhaal. Maar dan moet je wel de mensen hebben die dat belichamen, die kiezers raken. Daar moeten we in het profiel van nieuwe leiders rekening mee houden. Let wel ik zie het wel terug bij Joba van den Berg, Rene Peters, Henri Bontebal en Derk Boswijk, maar minder bij onze ministers. Autocue-lezers, op tijd weer weg ministers, 15 minuten-bezoekjes-ministers. Dan krijg je niet het gevoel als mensch gezien te worden. Je bent onderdeel van de applausmachine. Geen gesprekspartner. Zoals in Nijkerk op het congres de applausmomenten op de autocue worden aangegeven. Zo gaat dat in een geoliede machine. Een machine die de mensch ziet als kiezer. Niet als persoon. CDA moet nu rustig aan de slag met het juiste profiel en rustig de juiste mensen op de juiste plaats zetten. Dat is iets anders dan nieuwe crisis, Hoekstra weg sturen etc. Zou hem wel vragen of hij zelf vind dat hij voor de langere termijn op de goede stoel zit. En dan doel ik niet op buitenlandse zaken.
| Reactie Cees Veerman |
| „Mijn zoons hadden afgelopen jaar het koolzaad en de wintertarwe al ingezaaid toen opeens de eis kwam dat er meer vlinderbloemige gewassen moesten komen. Hup, de ploeg erin en doperwten de grond in.” Na een slok thee: „Zo maak je boeren helemaal gek.” Het voorbeeld symboliseert volgens Veerman de onwetendheid bij veel kabinetsleden over wat agrarische families bezighoudt en hoe je als overheid „sámen” met hen iets kunt bereiken. Met stikstof als ultiem voorbeeld. „Er is een stikstofprobleem… op sómmige plekken in Nederland.” Heel even laat hij een stilte vallen om zijn woorden kracht bij te zetten. „Op andere plaatsen namelijk helemaal niet. Die nuance mis ik bij de discussie in Den Haag.”
Veerman beweegt naar de punt van zijn stoel. „Uitspraken als ‘Dé natuur holt achteruit door stikstof’ zijn lariekoek.” Dit type Haagse oneliners raken boeren in het hart, zegt hij. Zoals de hele manier waarop het kabinet de boeren tegemoet treedt („Met een zak geld en een slagersmes in de hand”) hem tegen de borst stuit. „Ik heb mijn studenten altijd geleerd: gebruik je boerenverstand, oordeel niet zonder historisch besef en doe alles wat je doet met een warm hart.” Dat laatste zal hij een aantal keer herhalen gedurende de avond. „Mensen moeten voelen dat je om ze geeft.” Hele reactie van Veerman: |
| Reactie: ook de bestuurder, politicus en ieder CDA-lid krijgt van Veerman (die ook zelfkritisch is in het artikel in NRC) de opdracht om te laten zien dat je om de ander geeft. Dit is ‘zie de mensch’ ten voeten uit. Dat moeten CDA-ers zich realiseren. Ook op het binnenhof. Persoonlijk vind ik dat Henk Jumelet dat in Drenthe goed gedaan heeft. Daarmee is zijn verlies extra zuur. |
Balans-partij
CDA is voor mij juist die partij die bruggen bouwt. Die balans weet te vinden tussen kort en lange termijn. Dus transitie moet, maar wel met balans tussen modellen en gezond verstand. Balans tussen hoog- en lager opgeleid. Tussen praktisch en theoretische mensen. Tussen te veel en te weinig verandering. Dat alles meer nog dan tussen regio en stad. Oost en West. Dat het dieper zit dan dit verlies dat lijkt me ook. Laten we die balans-partij naar buiten toe beter uitdragen door de daden te laten zien!
| Reactie Jan Rotmans (hoogleraar transitieleer) |
| Chaos is het woord van deze tijd, chaos is wanorde en markeert instabiliteit. Chaos is een tussenperiode op weg naar een nieuwe tijd. In deze tussentijd worden systemen instabiel en kwetsbaar, zoals het politieke systeem. Was vier jaar geleden de FvD nog de grootste maar inmiddels gemarginaliseerd, nu is de BBB de grootste. Snelle opbouw en afbraak kenmerken chaos. Het voordeel van chaos is dat het onze ogen opent en dwingt om het anders te doen. Veel mensen hebben het vertrouwen verloren in de gevestigde orde en partijen en stemmen dan uit protest op de BBB. Na alle misstanden van de afgelopen jaren is dat ook begrijpelijk: de schade door gaswinning in Groningen, de gedupeerden van de toeslagenaffaire, de schade door overstromingen in Zuid-Limburg, allemaal voorbeelden waarbij burgers zich in de steek gelaten voelen. Burgers voelen zich klem zitten tussen de bureaucratie van de overheid en de kilheid van de markt, van allebei het slechtste.
Wie dieper graaft ziet dat dit gebrek aan vertrouwen geen incident is maar systemisch en al decennia lang gaande is. Dat heeft te maken met hoe wij de grote transitiepopgaven zoals energie, landbouw en klimaat aanpakken. Ik heb daar onderzoek naar gedaan en de rode draad is dat wij deze transities top-down aanpakken zonder actieve participatie van burgers. De energietransitie is al zo’n 25 jaar gaande en is over de hoofden gescheerd van burgers, het ging óver burgers maar niet mét burgers. Op geen enkele wijze zijn burgers actief betrokken bij de energietransitie, slechts in de marge mochten zij figureren (zoals bij de regionale energie strategieën) . Het is dan ook geen wonder dat de weerstand tegen de energietransitie de afgelopen jaren zienderogen is toegenomen. Hetzelfde geldt voor de landbouwtransitie opgave, waarbij top-down is bepaald wat boeren nog wel en niet mochten, gericht op afbraak, minder boeren via drang en dwang, maar zonder iets op te bouwen, want een toekomstperspectief werd niet gegeven. Maar afbraak zonder opbouw leidt bij een transitie tot massale weerstand. Het is dan ook van groot belang om gezamenlijk te komen tot een toekomstperspectief voor de agrarische sector, niet zozeer minder boeren maar anders boeren (zoals circulair, biobased, biologisch). Dit geldt ook voor klimaat, waarbij we top-down bepalen hoe de ruimte wordt herverdeeld om duurzame energie ruimtelijk in te passen en hoe ons ruimtelijk aan te passen aan een veranderend klimaat. Kortom, de grote transitieopgaven zijn tot dusver niet echt democratisch verlopen (zie mijn RES-essay). Dus als we de groeiende onvrede willen wegnemen zullen we burgers actief moeten meenemen in de grote transities waar wij voor staan. Met hulp van nieuwe vormen van participatie, zoals burgerberaden, stadslabs, burgerpanels, lotingen, digitale participatie, etc. Dat is overigens heel wat anders dan polderen via de gestaalde kaders, want dat leidt slechts tot pseudo-oplossingen die in no-time onderdeel van het probleem worden.
|
| Reactie: ik ben overtuigt van de noodzaak om te komen tot ‘nieuwe economie’ Dat is niet alleen een opgave, maar mooi werk. Dankbaar werk. Dankbaarheid van komende generaties en waardering in de toekomst. Dat zijn geen stemmen op 15 maart 2023….dat is visie hebben. Op de transitie en op de betrokkenheid van mensen. De mensch zien en dat in praktijk brengen.
Met BV-maatschappelijk. Met burgerpanels. Maar eerst met de lijnen in onze eigen partij. |
Bottom-up-partij
CDA is een partij met ervaren en intelligente mensen in het gehele land. Sociaal en mensgericht zeker ook. Deze kracht moeten we benutten. Laten zien dat wij bottom-up-werken. Onze kamerleden luisteren veel, maar kunnen m.i. daar weer minder mee. Onze bestuurders geven mij regelmatig de indruk dat het antwoord al klaar staat voordat het gesprek afgerond is… Met moderne technologie, online en met enquêtes moeten we wekelijks of wellicht maandelijks bottom-up-werken. Meningen delen, toelichtingen geven. Alles in dat centrale thema. Werken aan heel Nederland met visie van CDA 2030. Aangevuld met nieuwe persoonlijkheden. Het CDA dat is één burgerpanel van (hoog-) opgeleide mensen. Vaak (genoeg?) gecombineerd met praktisch slimme mensen. Allen zeer gemotiveerd. Gebruik hen! Luister naar hen! En doe daar iets mee. Als ik zie wat de honderden CDA-ers inbrengen in de appgroepen van de BSV of CDA Midvoor dan denk ik, wat een kwaliteiten! ‘Dat zouden de kiezers eens moeten zien’….
Lokaal CDA
In de lokale verkiezingen zien we overal de lokale partijen opkomen. Partijen die geen moeilijke beslissingen in internationaal of EU-verband hoeven te nemen. De zorg betaalbaar te houden. Onderwijs op niveau. Geld in defensie te stoppen. Iedereen die wel eens een lokale campagne heeft geleid weet het: een sociale aanpassing in de WMO verkoopt minder goed dan een fietspad of een dorpshuis. Dat sentiment heeft de BBB nu m.i. ook op provinciaal niveau omarmt. En natuurlijk met mensen die jouw buurvrouw kunnen zijn. Op gympies, een slobbertrui en met een trekker op het binnenhof. Herman Pleij zou zeggen ‘passend in de traditie van de lage landen, doe maar even gewoon en onze leiders zijn een gelijke onder gelijken’. Je zou als lokale afdeling haast overwegen om een lokale Christendemocratische partij op richten. De ideale vertalen naar de lokale situatie en wat meer afstand van ‘Den Haag’. Zo iets als Lokaal Waterbelang in Limburg?
Zwaard van Pieter hangt ook nog
De Alliantie-club heeft niet veel klaar kunnen maken. Daarin zie je toch echt dat deze campagne op nationale schaal is uitgevochten. Natuurlijk wisten we dat al CDA Drenthe verliest grof, terwijl op basis van resultaten, prestaties, ervaring, empathie dat m.i. niet logisch is. Dagblad schreef het nog vrijdag: beste wat BBB kan doen is Jumelet op landbouw en natuur zetten….zelf was ik d’r al langer van overtuigt dat Henk Jumelet een heel verstandige keuze zou zijn. Maar ook hij legt het af tegen de impact van ‘Op1, Jinek, Voetbal Insite, 1Vandaag, WNL, etc.’ Als Pieter ook had meegedaan aan deze ‘race’ dan zou de Alliantie ook nog sterk geworden zijn. In Drenthe zie ik de mensen van de Alliantie niet terug komen bij CDA, maar Miriam Sterk zei het nogmaals ‘Pieter is een Christendemocraat’. Beloof hem een status aparte en laat hem warmlopen bij het ‘nieuwe CDA van de komende kamerverkiezingen’. Immers, ergens ….
Campagne = focus
Tenslotte nog even terugkijkend naar de campagne. De les van zo’n 15-20 jaar campagnevoeren is wel dat de kiezer uit is op ‘politiek fast food’. De ‘linkse wolk-aanpak’ (met belastingverhoging en Joop den Uyl) is wel erg simpel. Maar toch moet je mi. vasthouden aan één centraal thema. Alles moet daarmee verbonden worden. Prachtige en genuanceerde stukken rondom ‘voor heel Nederland’, het gezin of dergelijke zijn inhoudelijk goed, maar helpen niet om een eenduidige en licht verteerbare lijn in de campagne te brengen. Ook het oplaten van diverse proefballonnen (o.a. dienstplicht) kan het beeld vertroebelen. Kies een duidelijk ‘fietspad of dorpshuis’ zeggen we lokaal. Het onderwerp moet bij je / jouw partij passen, moet consequent uitgedragen worden en moet behapbaar zijn voor kiezer. Hoe sterk ‘minder Ik, meer wij’ ook is. Hoe goed het bij de CDA-ers past, toch is het abstract en zelfs filosofisch. Mooi, maar dus ook moeilijk concreet te maken. Wat wil het CDA dan concreet gaan doen? Zeker als je tegenover ‘geen onteigening’ of ‘niet regeren met Rutte’ staat.
Pas trouwens op met entertainment in de politiek arena. CDA-nuance kan helemaal niet overgebracht worden aan Derksen en van der Gijp.
Groot is uw trouw
Als ik dit schrijf zingt de band van Mozaïek0318 ‘groot is uw trouw, iedere morgen opnieuw’! Daar kun je wat mee. Trouw blijven zoals Hij trouw blijft aan ons! Trouw aan de idealen van het CDA. Inspiratie kunnen we nu zeker wel gebruiken!