Afgelopen donderdag (27 augustus) aan het einde van een lange hete en voor velen emotionele zomer, gebruikte ik dit nieuw dualisme in de beschouwing op het rapport ‘een schone lei’.  Het is spontaan geboren, maar past wel bij het nieuwe tijdperk. Wellicht is het ‘living lab’ van 1,5 jaar. Lijkt mij de moeite van het goed bestuderen waard. Ik ben op 12 juni 2020 gestart met een dagboek en denk dat ik dit de komende 18 maanden goed zal bijhouden. Zal een leerzame periode worden.

Overigens introduceerden wij als fractie of ik als woordvoerder van de fractie nog een paar andere nieuwe begrippen. Bijvoorbeeld ‘zakelijk college’ en ‘VEB-criteria’. Aan het einde van de blog licht die ook nog toe.

Nieuw duaal

In 2002 werd de grootste bestuurlijke verandering van de laatste 50 jaar doorgevoerd in de gemeentelijke politiek. Dit fenomeen dualisme bracht veel goede zaken. Echter vele decennia monisme (wethouder is onderdeel van de raad) was niet zo maar uit te bannen. Vaak heb ik gezegd 100%-dualisme bestaat niet. Met als belangrijkste argument dat een wethouder uit het team komt waar hij (eerder of in de campagne lid van was) en omdat een wethouder die herbenoemd wil worden (4 is immers maar een korte loopbaan) altijd via zijn politieke vrienden moet. Vertrouwenscommissie, bestuur, ALV en daarbij spelen (dan oud- of zelfs kandidaat) fractieleden ook een rol. Kortom 100% bestond niet. Vaak werd dualisme een soort duelisme. Ook in Hoogeveen hadden we veel verbale duels. En veel minder ‘hoe en met wie kan ik verbinden om mijn partijdoelen te realiseren. Wat zijn de partijdoelen….? Dit duelisme leidde ook bij ons weer tot een soort coalitie-monisme. Zouden we echter nu dat wij gaan werken met wethouders die niet volgen uit een coalitie-onderhandeling, een nieuwe vorm van dualisme gaan zien? Wij verwachten van wel. Of is dualisme mislukt? Dualisme vraagt de juiste acteurs en het juiste script. Daar moeten we aan werken.

Controlerende functie en coalitievorming

Voorafgaande aan die vraag wil nog wel aangeven dat ik best een fan ben van dwarsliggers in de politiek. Ook notoire Hoogeveense dwarsliggers kunnen op mijn belangstelling rekenen. Fijn vind ik het om te zien dat zij het niet met mij eens zijn. Hun argumenten, mits feitelijk en onderbouwt, scherpen mij in het instrument van de politiek: het debat. Nee, ik schakel nog liever een tandje hoger. Dwarsliggers als bijvoorbeeld wethouder Udo Kock van Amsterdam volg ik vanaf de start van mijn carrière in 2014. En Pieter Omtzigt volg ik al veel langer. Zeker omdat ik in 2012 en 2016 zijn campagne volop gesteund heb. Zijn vasthoudende manier van politiek bedrijven spreekt me erg aan.  Pieter stelt de controlerende functie voorop die van coalitiepartner. Daarin kan ik hem volledig volgen. Dat lijkt me dus de juiste verhouding. Dat even vooraf.

Commissarissen van Hoogeveen

Die verhouding bracht mij er toe om op 30 juni 2020 de motie ‘zomerakkoord’ te verdedigen. Eerst in het coalitieoverleg op 30 juni en 1 juli, maar ook in de raad van 2 juli. Drie markante dagen. Zeker als je de functie van raadslid (correct me if I am wrong) ziet als ‘commissaris’. Toezichthouder. Gewoon een ander woord voor de controlerende functie. En zou u als commissaris 3 jaar tekorten en dan vooral de oplopende tekorten in de jeugdhulp kunnen verdragen? Een raadslid en zeker een met financiële achtergrond moet een keer een streep trekken. Kortom na de motie ‘financieel evenwicht’ (begroting 2019) zijn er diverse gesprekken met de wethouder van financiën geweest. Rondom amendement thuishulp (begroting 2020) nogmaals. Tussentijds is voortdurend contact geweest met de financiële afdeling van de gemeente. Over begroting, jaarrekening, gem-rap, maandmonitor, over samenredzaamheid en zelf over jeugdhulp zijn gezamenlijk toch wel klein 500 vragen gesteld in deze 2 jaar. Dat is veel. Maar steeds was er een reden toe. Ook is er dus veel gesproken. Zeker ook over sociaal domein, over WMO, Thuishulp, over jeugdhulp. Vele honderden uren heeft de fractie daarin gestoken. Via BSV, via kamerleden, via CD-verkenningen, via congressen en via interviews. Binnen en buiten de gemeentelijke organisatie. Veel heb ik gelezen dat wij of vaak ik gefrustreerd waren over de uitslag van verkiezingen. Nu hebben we wel wat ervaring. Na Balkende gingen we als CDA ook eens gigantisch onderuit. Dat gebeurd. De wijze waarop is te betreuren, maar daar hadden wij in formatie 2018 als opruimgesprekken over gehouden. Wij snappen dan ook niet dat het maar terugkomt. We storen ons veel meer aan gebrek aan oplossingen voor geconstateerde problemen, niet meenemen van raad inclusief CDA-fractie, niet of niet compleet beantwoorden van gestelde vragen. Kortom Het verleden zit ons echt minder dwars dan  de toekomst. Nu er toch volop uit vertrouwelijk coalitieoverleg geciteerd wordt in de (online) media kan ik ook wel zeggen dat in dat overleg ik over Samenredzaamheid gezegd heb dat ik 20% moeite met de analyse van het verleden en 80% moeite heb met het ontbreken van de grootste tekortenveroorzakers.

Nieuwe tegenvallers

In Samenredzaamheid ging het college uit van 8 mln die moest worden opgevangen. De informateurs komen via de pessimistisch-realistische benadering op een uitzetting (groei van begroting 2021 t.o.v. begroting 2020 van 11,8 mln. Zeg maar bijna 12 mln. Gelukkig hebben we inmiddels meevallers uit Den Haag. Dit bedrag wordt hier weer in mindering opgebracht. Wat zit in deze 11,8 mln. Die vraag hebben wij de informateurs en de organisatie gesteld. Daarop is antwoord gekomen: zie presentatie van 4 augustus. Deze hebben wij nogmaals geanalyseerd. Hierdoor weten we 3/5 te achterhalen. Op dit moment is ons 2/5 nog niet duidelijk:

Oppositie in de coalitie

Afgelopen raadsvergadering kwam de vraag of CDA niet te veel oppositie in de coalitie was. Dat is een prachtige vraag. Ook de informateurs gaven perfect antwoord. Het is m.i. namelijk ook de bedoeling dat je kritisch blijft ook als je in een coalitie zit. Anno Wietze zei altijd dat hij de meeste oppositie in zijn ‘eigen’ (?) fractie ervoer. En de afspraken die wij in 2018 als coalitie maakten rondom meer ruimte voor dualisme waren ook duidelijk. Meer dualisme tussen college en coalitiefracties en meer dualisme tussen coalitiefracties onderling. Van beide zijn binnenskamers bewijzen te vinden, maar zeker ook in publieke domein. Zo stemde GB tegen de amendement ‘verplicht cooperatie in zonnekader 2.0’ van CDA en CU of was CU het niet eens met bezwaren tegen verhogingen OZB, had CDA het al genoemde amendement thuishulp bij begroting 2020. Volop ruimte en dat leek goed voldoende. Helaas voor de coalitie bleek dat niet het geval te zijn. Wij hadden duidelijk aangegeven dat de begroting 2021 na drie jaar verliezen voor ons een lakmoesproef van daadkracht zou zijn. Zelfs in het gesprek met college onder leiding van Ter Braak is dat duidelijke gesteld. Zie verslag. Echter de discussie rondom de begroting werd niet in september of oktober gevoerd, maar werd door samenredzaamheid 3 maanden naar voren gehaald. CDA had grote moeite met de oplossingen die daarin werden aangedragen. Sowieso viel de OZB-verhoging als onderdeel van 3 oplossingen ons rauw op het dak. Dat er iets moest gebeuren is ons ook wel duidelijk, maar dat zo maar uit de lucht laten vallen was weer een kras op de toch al zwaar bekraste communicatie-ziel van het college. Maar nog storender was het compleet ontbreken van de oorzaak van alle financiële problemen. De stijgende en schijnbaar onbeheersbare kosten in het sociaal domein, laatstelijk en specifiek in de jeugdhulp. Dat CDA hier kritisch over was kan toch maar moeilijk het college ontgaan zijn. Een poging om daarover in gesprek te komen strandde en eerlijk is eerlijk, CDA was over deze krassen ook zo teleurgesteld over dat daar ook niet veel animo voor bestond. Zo kwamen wij tot ‘zomerakkoord’, een ‘revolutie’ zonder ‘bloedvergieten’. Leek dat ons op 30 juni nog een kansrijke optie, op 1 juli zag de wereld er anders.

Financiële tekorten

De boekhouding van de gemeente is een weerbarstig geheel. Op zaterdag 15 augustus ben ik maar eens door de 3.600 grootboekregels gegaan. In de meerdere gesprekken die ik met de controller daarover heb gevoerd komt mij naar boven dat het niet heel toegankelijk is. Toch zijn er , inmiddels ook door de informateurs conclusies getrokken. Ik wil daar niets aan af doen, maar we moeten echt onderscheid maken tussen oorzaken die ons vermogen hebben doen opdrogen en financiële risico’s in de toekomst. Ik zie daarin echt drie verschillende zaken, die overigens alle drie even zeer onze portefeuille raken.

  1. Daling vermogen. Helaas is in de boekhoudregels van gemeente het mogelijk om vermogen te laten dalen door rechtstreekse afboekingen op het vermogen. De bekendste voorbeelden zijn de afboeking van Riegmeer of het ‘reddingsplan Tamboer’. De eerste wel 8 keer groter dan de tweede maar toch. Deze afboekingen hebben wij goedgekeurd. Ook omdat er niet veel keus was. De eerste onder druk van accountantscontrole en terecht. De tweede omdat we de Tamboer niet verder konden laten doormodderen. Overigens was bij deze beslissingen onze vermogenspositie groot genoeg. Bij Riegmeer heeft de toenmalige wethouder van financiën zo’n 3 jaren overschotten gebruikt om het vermogen extra te verhogen zodat we bij miljoenen afboeking niet gelijk onder de 18% zouden schieten. Nog wel goed op te merken dat wij als CDA ook ingestemd hebben met de tijdelijke verlaging van de kaders ten behoeve van project IJZ. Met kanttekening dat 2 CDA-raadsleden tegen waren. De rest stemde ‘ja, mits’. Een politiek oplossing. Zelf wilde ik met mijn hart IJZ graag naar Hoogeveen halen. Voor jongeren, sporters en de regio een prachtige voorziening. Een impuls voor de regio Hoogeveen, maar naast het hart streed het hoofd om voorrang. Daarom is door CDA de motie ‘duidelijkheid IJZ’ opgesteld en deze is unaniem aangenomen op 28 november 2018. Daarmee waren de spelregels dusdanig strak dat wij met een gerust hart de ontwikkeling van IJZ hebben afgewacht. Wellicht hadden we beter eerst om meer subsidie in Assen kunnen vragen….maar dat zullen we nooit meer weten.
  2. Verliezen zijn de tweede reden voor daling vermogen. Deze heb ik over 2017, 2018 en 2019 geanalyseerd. Waarom deze 3 jaren? Omdat daarvoor geen verliezen geleden zijn. Zie daarom afzonderlijke paragraaf ‘verliezen afgelopen 3 jaar’.
  3. Risico’s in de toekomst. Het is goed dat de onderhouds- en vervangingsrisico’s nu in kaart gebracht worden. Dit zal echter ons acute financiële probleem niet oplossen. Het voorkomt nieuwe financiële problemen. Dat is goed. Daarbij moeten we wel enige nuchterheid hanteren. Nu reserves opbouwen voor vervanging van een parkeergarage? Of voor gebouwen op Bentinckspark (clubs zijn via vve overigens mede-eigenaar) of voor investeringen in stadscentrum? Dat is nu pijn leiden voor kosten die ik helemaal niet zeker kan inschatten. Let wel onderhoud is wat anders. Dat moet zeker. Maar hoe lang gaat een parkeergarage mee? Hoe willen we die vervangen? Hebben we over 40 jaar nog auto’s die we parkeren in een betonnen fundament? Misschien zijn auto’s wel onbetaalbaar geworden? Of gaat zo’n garage 20 jaar langer mee. Of kunnen we die vervanging op andere manier financieren? Krijgen we rijkssubsidie als deze verbouwen tot een fietsenstalling?

Verliezen afgelopen 3 jaar

Een afzonderlijke paragraaf om dit op een rij te zetten.

Even een spreadsheetje van gemaakt. Hoop alles juist te hebben overgeklopt. De totalen kloppen dus zal wel gaan. Let wel dit is de top 10 gebaseerd op het recordjaar 2018. We zien wel duidelijk dat jeugdhulp (of – zorg–) steeds de grootste post is geweest en ook steeds verder oploopt. Ondanks maatregelen. En de invloed op het netto resultaat is duidelijk erg groot. In 2019 is het zelfs 82% van het totale (netto) verlies. Dan is het logisch dat we daar goed naar gaan kijken. Dan roepen dat Hoogeveen boven haar stand leeft klopt alleen als je deze (sociale) voorzieningen daar een prominente plaats in geeft. Als we de tekorten op sociaal domein niet hadden gehad dan was ons vermogen 18 miljoen beter. Hadden we de jeugdhulp binnen budget gehouden (uitgaande dat college deze realistisch begroten kon) dan was dit zelfs 12  miljoen beter. Hadden we dan ook over ‘boven onze stand leven’ gesproken? Of over de onevenwichtige verhouding tussen OZB en het voorzieningenniveau in Hoogeveen?

Relatie OZB en voorzieningen

Toch nog maar even goed om op te merken dat ik me hardop afvraag hoe deze verhouding is. Dus (uitgaande van financieel gezonde situatie) als wij 30 of 40% OZB d’r bij krijgen wij als burgers van Hoogeveen ook een wensenlijstje voor voorzieningen kan in leveren? Ik weet er wel een. Ik wil graag 10% meer OZB betalen als we regencensoren bij verkeerslichten voor fietsers krijgen. Met als doel bij regen krijgen fietsers altijd direct voorrang op zij die overdekt zitten. Overigens zou ik graag zien dat een plaats veel meer zelf een deel van de belastingen mag bepalen. Zodat we inderdaad goed een relatie kunnen leggen tussen wat betaal ik en wat levert mijn gemeente daarvoor. De politiek op lokaal niveau krijgt dan echt invloed. Dat vraagt overigens nog wel meer (financieel) inzicht van raadsleden.

Goede democratie

De afgelopen 2 jaar hebben we ons vaak afgevraagd, wat doen we verkeerd. Fracties die raadszaal verlieten, commissie van geloofsbrieven die iemand een trap na geeft, wantrouwen, afkeuring en treurnis volgen elkaar snel op. CDA heeft daar langzaam op gereageerd. Een goede democratie biedt ruimte voor de oppositie. Ik heb zelf niet het gevoel dat wij moties van oppositie om reden van coalitie-verdediging hebben weggestemd, maar snap inmiddels best dat partijen dat gevoel kregen.  We hadden daar wellicht meer op inhoud over moeten spreken. Dat is duidelijk een verbeterpunt en nu gaat het vanzelf….nieuw dualisme als automatisme?

Straatje schoonvegen

Van de discussie rondom ‘Schone lei’ blijft me wel één opmerking bezig houden. SP geeft aan dat ondanks de voor Hoogeveen historische stap zij dit als een politieke move zien. Een poging om het straatje schoon te vegen noemde men dat. Zeer teleurstellend want wij hadden toch prima nog 1,5 jaar ‘machtspolitiek’ voort kunnen zetten? En wij zijn voor het gevoerde beleid ook verantwoordelijk, ondanks kritisch gehalte hebben we ook bijgedragen aan 3 jaar verliezen. Dus niks afwijzen van verantwoordelijkheid, maar wij kijken liever vooruit. Misschien kunnen we zelfs de SP van onze goede bedoelingen overtuigen. We zullen ons best doen. Dus op dat vlak start ook een 1,5 jaar durend experiment….

Nieuw dualisme en wat verwachten we dan?

Nu er geen sprake meer is van oppositie ontstaat een nieuw dualisme. Immers feitelijk heb je straks per onderwerp coalities. Dat kunnen grote onderwerpen zijn, maar ook kleine moties of amendementen. College moet veel meer werk verzetten dan vorige coalitie-colleges. Die in principe de zekerheid hadden van steun van hun fracties. De nieuwe collegeleden zullen per onderwerp fracties moeten overtuigen en deze meenemen in hun argumenten. De profielen van de wethouders zijn dan ook sterk op inhoud en communicatie gericht. Dat het beroeps-wethouders (of rondreizende wethouders) zullen zijn is dan all-in-th- game. Maar hopelijk solliciteren er ook personen met wethouder-kwaliteiten vanuit Hoogeveen of nabije omgeving. Zij die mentaal dichtbij ons staan.  Dualisme is er nu eigenlijk al fundamenteel of automatisch. Nieuw dualisme is het zeker.  Het blijft echter wel politiek. En dat kent een heel simpel besluitvormingsproces: zorg dat je 16 vrouwen en mannen weet te vinden die het eens zijn met je voorstel en je kunt verder. Moeilijker is het niet.

Toch hebben we begrepen van andere zakencolleges moet je wel een aantal praktische zaken regelen:

  • Vroegtijdige communicatie naar partijen;
  • Meer gelijktijdig vergaderen zodat wethouders ter plaatse met partijen kunnen praten en hun motieven kunnen toelichten;
  • Meer overleg tussen partijen om goede besluiten te realiseren, dus is het ook handig om meer of gelijktijdig op gemeentehuis te zijn, raadhuis word meer een politiek markt waarbij men onderwerp voor onderwerp contact houdt;
  • Respect voor elkaar in de politieke verschillen en bij verlies de zaak bij elkaar pakken en volgende ronde weer opnieuw met elkaar in gesprek gaan.

Zaken of zakelijk

Nu werken we aan een zakencollege. Ik zie wel voor me dat er mensen komen met inhoud én met passie voor Hoogeveen. Dat zullen we bij de selectiecommissie zeker beoordelen. Een zakencollege doet denken aan mensen die er puur voor zaken zitten. Of zakenlieden, mensen uit het bedrijfsleven. Mensen die het voor broodwinning doen en niet voor Hoogeveen of de Hoogeveners. Daarom sprak ik donderdag over een zakelijk college. Zij die goed om gaan met de zaken en de vooral de financiële kant. Ik hoop en koers ook op een goede financiële wethouder. Voor een zakelijk college!

VEB-criteria

Hoe verder? Er ligt een intentie om 3,4 miljoen hard weg te snijden uit de begroting. Dat raakt alleen al iedereen in Hoogeveen. Dan ligt er een greep uit de kas van 1 mln die terug moet in de reservestructuurvisie en ten slotte (!) is er nog de OZB-knop. Deze staat nu op de volgende standen:

Dat is helemaal nog niet zo gekke benadering. Het zuur zit aan de voorkant. Het zoet (?) komt later. Dat roept wel vragen op over haalbaarheid. Immers die dalingen moeten allemaal nog. Maar het een raadsakkoord, dus in principe staat de hele raad d’r achter. Gaat die 28% hard vastgehouden worden, dan moeten we ook woord houden in de daarop volgende jaren. De transistieperiode is lang genoeg….

We hebben echter mijns inziens nog het volgende huiswerk:

  1. Wat kan op korte termijn in het sociaal domein (andere 50% van de begroting) van Hoogeveen veranderd worden. Met name denk ik dan aan de afbakening van de jeugdhulpplicht[1]?
  2. Wat kan er op korte termijn nog aan taakstellingen worden verwacht van de (grote) objecten die in de informatieronde buiten de 3,4 mln zijn gehouden?
  3. Wat is de hardheid van de voorspelde uitzettingen en hoe krijgen we zicht op de 2/5 die we nog niet in beeld hebben?
  4. Zijn alle mee en tegenvallers van onze GR-en en participaties goed in beeld. Wij denken met name aan GGD Drenthe, wellicht ook Stark of anderen?
  5. Kan het MJB als model nog geverifieerd worden?
  6. Kunnen we de totale bezuinigingsoperatie dan nog eens langs de VEB-criteria leggen?

Onder V-E-B verstaan we de volgende zaken:

  • Verstandig: Zitten de bezuinigen op de juiste plek of zorgen ze straks juist voor grotere herstelkosten als blijkt dat we niet zonder kunnen. Of hebben we bezuinigingen doorgevoerd die straks op andere fronten andere kosten met zich meebrengen. Dat vraagt doordenken en onafhankelijke ondersteuning.
  • Evenwichtig: Om een juist Hoogeveen voor alle verschillende Hoogeveners en al hun wensen en belangen in stand te houden moeten we proberen zo evenwichtig mogelijk te bezuinigen.
  • Beschermend: voor die inwoners die dat nodig hebben en die beschermd moeten worden. Dat betekent ook dat wij degene die niet beschermd hoeven te worden wijzen op hun eigen of gezamenlijke verantwoordelijkheid.

Kortom we zijn op z’n 30% van het proces. Nog 70% te gaan. Nieuw college en vervolgens de cruciale begroting 2021. Eén is zeker CDA is gewoon één van de 9 partijen en we zullen een meerderheid per onderwerp moeten vinden. Overtuigen op inhoud, dat is wat het wordt. Helemaal nieuw? Dat ook weer niet….hopen maar de frisse wind blijft waaien.  Liefst voor meer dan 16 man….

 

[1] https://www.binnenlandsbestuur.nl/Uploads/2020/4/20200415-VNGJeugdzorg-v3–003-.pdf Zie binnenlands bestuur van april 2020