Op woensdag 4 mei 2016 gingen Julianne en ondergetekende naar de dodenherdenking op het kampterrein van kamp Westerbork.

Natuurlijk waren we goed voorgelicht. Dus hadden we onze fietsen meegenomen en konden daarmee de bossen naar het Kamp snel doorkruisen. Ruim op tijd stonden wij bij het toegangshek. Naast ons mensen met een keppeltje. Echte joden dus, hoewel de ‘nabestaanden’ mochten voor het hek wachten. Ook daar diverse mannen met ene keppeltje. Interessant om te zien dat ze dat ook gewoon met een knipje moesten vastzetten. Na een uurtje wachten en rondkijken ging de poort open en liepen we het geheel lege kampterrein op. Mensen met Joodse roots, mensen waar wij van wisten wat hun ontberingen van de oorlog waren geweest, maar ook twee blonde jongentjes duidelijk gezellig met hun ouders op mei-vakantie.  Mensen die nieuwsgierig waren. Mensen met zo op het oog onduidelijk motivatie.  Ook wij hadden er eigenlijk niet veel te zoeken. Natuurlijk ben ik zakelijk verbonden, is Julianne in 2e WO geïnteresseerd. Nastuurlijk kennen we het verhaal van de heer Geurten Kreuze uit Zuidwolde en ontsnappingen van Joden via zijn transportbedrijf. Maar dat is redelijk ver weg van ons. Eigenlijk hoorde ik in Hoogeveen. Als inwoner of als raadslid. Maar aangezien ik 10 jaar in Hoogeveen had meegelopen en CDA-ers allemaal goed verdeeld waren over de locaties, wilden wij eens in Westerbork kijken. Het is voor Nederland en zeker Drenthe een speciale plek. De aanwezigheid van gedeputeerden, hoge officieren en dergelijk gaf daar ook blijk van.

wachten met juul

Het is nog zo rustig om 18.15 dat er tijd en ruimte is voor een selfie.

wachten commandant

 

Om 19.00 uur achter ons….

De drukte neemt toe. Het plein staat vol en met de rug naar de woning van Gemmeker. Dat er zo veel, na zo veel jaar voor zijn huis zouden staan had hij niet kunnen bedenken.  Om mij heen hoor ik mensen praten over de glazen kap. Moet daar nu zo veel geld in gestopt worden….om het bestaande te conserven hoor ik iemand zeggen. Ja, maar ik wil naar binnen en naar het interieur en de meubels kijken van de Duitsers. Net als bij het Anne Frank huis. Bizar als je weet dat Gemmeker maar 10 jaar kreeg. Deze politieman uit Dusseldorf had met handjevol mensen 80.000 Joden gedeporteerd. Naar, volgens zijn zeggen bij de verhoren in 1948, een grote stad in Duitsland die Auschwitz heette. Kinderen, ouderen, zieken alles kon mee in de vee-wagens, immers Auschwitz had volgens Gemmeker prima voorzieningen. De rechtbank heeft genocide helaas niet aan kunnen tonen. Gemmeker ging in 1958 gewoon in Dusseldorf wonen. Ook onderzoeken in de jaren 70 leverden niets op. Anoniem overleed hij in 1982.

Prof dr L. de Jong is in zijn geschiedwerk over de tweede wereldoorlog een stap verder gegaan dan de rechters. Hij is ervan overtuigd dat Gemmeker wél wist dat hij meewerkte aan genocide. Hij moet het volgens De Jong wel degelijk gehoord hebben van de begeleiders van de treinen (die doorreden met de treinen naar Birkenau, waar direct gesorteerd werd voor de gaskamers), die het wisten, die het konden ruiken. Maar voor zijn verantwoordelijkheid doet het er volgens De Jong niet eens veel toe: Albert Konrad Gemmeker deporteerde, zonder ooit te protesteren of kritische vragen te stellen. In 1944, zo stelt De Jong vast, kreeg hij het Kriegsverdienstkreuz mit Schwertern. Naar nazi-maatstaven was dat terecht, want hij deporteerde ordelijk tachtigduizend joden. Gemmeker had de jodenvervolging afgedaan met ‘kriegsnotwendig’. Toen in Westerbork de veertigduizendste gevangene was weggevoerd liet Albert Konrad Gemmeker een extra cabaretvoorstelling organiseren, een jubileumrevue, met gasten uit Den Haag, vooraanstaande joodse artiesten en veertig jonge joodse meiden voor de bediening. Gemmeker zat op de eerste rij, en hij genoot…..

gemmeker

Daar stonden wij dan 72 jaar later. Een handje vol oude Joden, hun oudere kinderen, middelbare kleinkinderen en achterkleinkinderen op dat grote lege kampterrein. Waren er 50 Joodse mensen? Waren er 10 overlevers? Een leeg terrein dat door Dirk Mulder en zijn team steeds zichtbaarder ingevuld word. Om te eren de op 13 april overleden Jules Schelvis: geven jullie mij verhaal over Westerbork en Sobibor door aan de nageslachten was zijn diepste wens.

De stoet zet zich langzaam voort in de richting van het nationaal monument achteraan bij het kamp. De camera’s, geluidsinstallatie en muzikanten staan al klaar. Langzaam lopen de duizenden richting de rails. Ondertussen klinken de namen van alle kinderen die uit Westerbork zijn afgevoerd en de oorlog niet hebben overleefd. Nina en Noor lezen deze namen voor. Daarbij klinkt na iedere naam de bel van het kamp. Om 19.10 beginnen de kinderen van de 2 basisscholen te lopen. In hun handen rode rozen. De leerlingen van de Pabo met witte rozen (mooie combinatie) lopen na de familieleden van de overledenen. Dan de bobo’s.

wagon

Uit de wagon die we voorbij lopen klinken de 107.000 namen

Bij het monument zijn toespraken van overlevende Eddy Mannheim, zijn dochter Yvonne en kleinzoon Jeffrey. Eddy Mannheim vertelde over zijn belevenissen in het kamp en zijn deportatie naar Theresienstadt in Tjechië. Zijn vader ging door naar Auschwitz. Zijn 17 jarige broer Hans was rechtstreeks van Westerbork naar Auschwitz afgevoerd.  Hij deelde zijn zorgen over de oorlogen van vandaag! Hij riep op om de vermoordde Joden te gedenken. Hun aandenken zij tot zegen sprak hij in het Hebreeuws.

 

mensenmassa

Wij stonden inderdaad met de neus vooraan…

Een zeer indrukwekkende speech was die van Micha Schliesser. Het gezin Schliesser ontvlucht Nazi-Duitsland en belandt in Nederland. Micha Schliesser en zijn ouders hebben vijf jaar gevangen gezeten in kamp Westerbork. Micha was een kind destijds en overdenkt zijn herinnering aan zijn beste vriendje in het kamp Claus Wijnberg (ook geboren in 1938). Die naam wil maar niet uit zijn hoofd. Dit jongetje was ook in februari 1940 in het kamp terecht gekomen. September 1944 werd hij met de laatste transport afgevoerd. Micha had het geluk dat hij niet op die trein werd gezet. Micha mocht recent bij het oude huis van de familie Wijnberg in Dortmund een struikelsteen plaatsen. Op 4 mei denkt Micha daarom aan Claus. Zolang wij aan mensen denken zijn ze er nog.

Tussendoor trad Tim Knol op…de liedjes waren voor mij niet nodig…maar met de uitleg gaat het wel. When the roses bloom en don’t lose your heart zingt Knol.

enzoknol

Met een ijzige stilte en de last post werd het officiële programma afgesloten. Dan gaan in de juiste volgorde de mensen bloemen leggen bij het stootblok. Fotografen klimmen er bijna bovenop om alles vast te leggen. RTV Drenthe heeft meerdere cameramannen in actie. Ik denk: nog paar uur en deze plaats is weer helemaal stil zoals het wezen moet worden….

kranslegging

spoor met stenen en bloemen

 

Rozen en stenen werden op het monument gelegd. Ik ben in dat stenen leggen gedoken. We zien het ook in de slotminuten van de film ‘Schindler list’…. Waarom doen de Joden dat?

Vaak laten bezoekers een steentje op het graf achter, ten teken dat men er is geweest en de doden heeft herdacht. De oorsprong van dit gebruik is oud en stamt mogelijk uit de oud-testamentissche tijd, toen het joodse volk een nomadisch bestaan had. Mensen werden begraven op de plek waar ze stierven en de graven werden gemarkeerd met hopen stenen. Soms werd de overledene op een harde grond onder een hoop stenen begraven. Om het graf in te markeren en te voorkomen dat de overledene werd opgegeten door dieren, werden er stenen opgelegd. Andere nomaden vulden de stenen uit respect aan. Later kreeg het plaatsen van een steen op een graf symbolische betekenissen, zoals:

  • Stenen vergaan niet en hebben eeuwigheidswaarde, dat staat voor het eeuwigdurende grafrecht.
  • Een onvergankelijke steen, die weer en wind kan doorstaan, staat voor onvergankelijke liefde en eeuwig geloof.
  • Door een steentje aan de grafsteen toe te voegen, geeft de bezoeker aan verder te willen bouwen op de goede daden van de overleden persoon
  • Als teken dat het graf bezocht is, zoals op andere begraafplaatsen bloemen worden neergelegd.
  • Steen als symbool voor heiligheid in het algemeen, zoals de steen waarop Abraham Isaäc zou offeren, of de stenen van de tempelmuur in Jeruzalem.

Ja, Gemmeker. We waren er na 72 jaar nog weer. Om al die mensen de denken die jij op de trein hebt gezet.

Als we met de trein naar Groningen langs de spoorwegovergang bij Hooghalen rijden dan kijken we naar rechts en denken ‘over deze rails reden ook mensen die 3 dagen later de gaskamer ingestuurd werden’. Het onderstaande bord is onjuist. Alleen de trein keerde terug…het was geen retourkaartje …

treinbord